Ahçik

8 Eylül 2020

     Kız, kızcağız, kız evlat. Ermenice aḥçik (=kız) sözünden alınmıştır. Osmanlının son dönemindeki sevda türkülerinde ahçik sözü oldukça yer etmiştir. Ermeni kızlarına aşık olan Müslüman gençlerin yanık türküleri, ahçik’e yakarışlarla doludur. Elazığ yöresinde aḥçik (=kız) sözünün yanı sıra ḥaḥçuk (=teyze) sözü de kullanılmış. Ermeni dilbilimci Hrach Martirosyan, söz konusu kelimenin aḥçi şeklini aktarmaktadır. Bkz. Hrack Martirosyan, “Studies in Armenian Etymology With Special Emphasis On Dialects And Culture Indo-European Heritage” Vanajor: Geboren te Kirovakan; 2008 Leiden, s.252.

     Antep dolaylarına lokalize edilen bir halk türküsünde, Ermeni kızına aşık olan Müslüman gencin ezgisel dizeleri yer almaktadır: “Bahçelerde mor meni/ Ben İslam sen Ermeni/ Ya sen İslam ol aḥçik/ Ya ben olam Ermeni” denilmektedir. Bu türkünün sözleri değiştirilerek  günümüzde de icra edilmektedir. Sivas yöresinin bir halay havasında şu sözler yer almaktadır: “Aḥçik çıkmış kilisenin başına/ Güneş doğmuş yüzüğünün taşına/ Yeni girmiş on üç on dört yaşına/ Kurban olam senin kara kaşına”. Son yıllarda yoğun olarak icra edilen bir Harput türküsünde: “Vardım kiliseye taptım haçına/ Gönlümü bağladım, sırma saçına/ Gel seni götürem İslam içine//Serimi sevdaya salan o aḥçik/ Aklımı başımdan alan o aḥçik” dizleri bulunuyor.

     Ermenice aḥçik ile Kürtçe kiç sözlerinin ortak kökeni belirsizdir. Kürtçe kiç sözü ḱeç şekliyle de telaffuz ediliyor. Aḥçik kelimesindeki aḥ ön hecesinin Akadca aḫātum (=kız kardeş; aḫ=kardeş) sözündeki aḫ ile münasebetinin olması düşünülebilir. Bununla birlikte, Ermenice aḥçik (=kız) sözünün, Moğolca egeçi (=büyük kız kardeş) sözüyle benzerliği görülmektedir. Ferdinand D. Lessing, 1960 yılında yayımladığı Moğolca-İngilizce sözlüğünde egeçi kelimesine de yer vermektedir.