Alfabe

4 Ağustos 2020

     Bir dile ilişkin sesleri simgeleyen harfler dizisi. Fransızca alphabet kelimesinden alınmıştır. Fransızca alphabétique (=alfabetik) sözü de Türkçeye aktarılmıştır. Alfabe sözü Eski Yunan alfabesindeki ilk iki sırada yer alan álpha ve bēta harflerinden türetilmiştir. Eski Yunan alfabesindeki bu harfler, Fenike alfabesindeki aleph (=öküz) ve beth (=ev) harflerine dayanmaktadır. Söz konusu harflerden aleph, şekil itibariyle boynuzlu kafayı simgelediğinden bu adla anılmıştır. Fenikece beth ise ‘ev’i simgelediğinden beth (=ev) diye ifade edilmiştir. Fenikelilerde B harfi tek gözeli, diğer bir ifadeyle tek odalı idi; bugün kullandığımız B harfi Latin alfabesinden alınarak, iki odalı şekildedir. Bu bağlamda, ‘ev’ karşılığında Fenikece beth sözü, Akadca bitu, İbranice beth ve Arapça beyt şekliyle biliniyor. Arapçada alif ve bā, Arap alfabesinde ilk harflerdir. Alif harfi elif şekliyle de telaffuz edildiğinden Araplar ‘alfabe’ye elifba diyordu. Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde elifba şekli kullanılıyordu. Elifba yerine, Cumhuriyet döneminde Fransızca alphabet kelimesine dayanılarak alfabe sözü kullanılmıştır.

     Fenikeliler her harfe bir karşılık bulmuşlardı. M harfi ‘dalgalı su’yu gösterdiğinden Ma (=su) ile ilişkilendirilmişti. R harfi kafa şeklini andırdığından Resh (=kafa, baş) sözüyle dile getirilmişti. Fenikece resh kelimesi sonraları bir kısım dillerde ras, res, reis şekilleriyle devam etti. O harfi göz şeklini andırdığından ayin diye biliniyordu. Semitik Dillerde ayin, ayn, eyn, eyin şekilleri ‘göz’ü belirtmektedir. Buna karşın, ayna sözcüğünün ayn (=göz) kelimesinden türetilmediği sonucuna varılıyor. Bkz. Ayna.