Arslan

4 Temmuz 2021

     Etçiller (Carnivora) takımının Kedigiller (Felidae) familyasından bir memeli türü. Uzunluğu 1,60 ve kuyruğu 70 cm, ucu püsküllü ve erkekleri yelelidir. Orta Çağ Türkçesinde arsal (=kumral) ve arsıl (=kestane rengi, kumral, konur al) sözleri kullanılıyordu. Arsal saç ‘kızıla çalar saç, kumral saç’ olarak biliniyordu. Kaşgarlı da bu sözleri aktarmıştır. Arslan adındaki ars ön ekinin bu sözlerle ilişkili olması bir varsayım düzeyindedir. Orta Çağ’da arslan sözü kişi adı olarak da kullanılmıştır. Kıpçakçaya arslan şekliyle yerleşmiştir. Arslan adındaki -lan son ekinin Çince lóng (=ejderha) sözcüğünden dönüştüğü sanılmaktadır. Arslan, kaplan, sırtlan, burslan (pars), aplan (= fare benzeri), arpulan (=ala geyik) gibi adların sonunda -lan son eki bulunuyor. Ramstedt arslanı ars (<arkira: ‘kükremek’) ve lan (<Çince lan ‘vahşi hayvan, hayvan’) eklerine dayandırmıştır. Şçerbak arslan adını ‘kestane rengi’ karşılığındaki ar’ı -sıl ekiyle birleştirerek -an son ekiyle tamamlamıştır. 

     Buna karşılık Pritsak arslan adının İranî Dillerdeki pars sözünden geldiğini açıklamıştır. Patrubány arslan kelimesini Türkçe sarı’dan dönüşen Yakutça arı sözüyle ilişkilendirmeye gayret etmiştir. Bu sözün Kürtçe zer, Farsça zerd ve Türkçede sarı’ya dönüştüğü göz ardı edilmiştir. Arslan adı ar-sıl-an şeklinde ayrıştırılınca ar kökü yalnız ‘sarı, sarımtırak’ karşılığıyla değil ‘er’ olmak, ‘güçlü’ olmak yanıyla da belirmektedir. Buna rağmen İran kültüründe ve kültünde ‘arslan’ın güç, kuvvet ve cesaret sembolü olması bu sözü Pritsak’ın açıkladığı yönüyle ‘pars’ ile ilişkilendirmek mümkündür. Bu takdirde arslan adı, pars-lan şeklinden dönüşmüş olabilir. Arslan kelimesi telaffuzda ‘r’ harfinin düşürülmesiyle aslan şekliyle de dile getirilmektedir. Buna karşın Vámbéry arslan’ı arıs (=güçlü) ve -lan (=vahşi hayvan) şeklinde analiz etmiştir. Türkçeye yakın dillerde arslan sözü yaygın bir kullanıma sahiptir. Arslan veya Aslan Türkçede yaygın olarak şahıs adıdır.