Ata

10 Eylül 2019

     Baba, büyük baba, dede, cet. Sumerce ad.ad.da (=dede) sözcüğüne dek gitmektedir. Sumerce a-da/ada (=baba), Hititçe attas/addas (=baba; atalar), Akadca athûtu (=akrabalık) sözcükleriyle bağlantılıdır. Sanskritçe atta (=ana), Hint-Avrupa Dillerinde yaygın olarak atta (=ata), Latince atta (=ata), Gotça atta (=ata) sözleri bulunuyordu. Sumerliler ayrıca, pap ya da papa sözcüklerini de ‘dede’ karşılığında biliyorlardı. ‘Baba’yı ifade etmek için Elamlar atta ve Hurriler attai diyorlardı. Urartuca ate (=baba) ve ^LUateini (=baba), Özbekçe ota, àtä; Kazakça ata, Azerice ata, İrlandaca ve İskoç Gaelcesi athair, Baskça aita, Hintçe ve Bengalce pita, Farsça peder, Flemenkçe vader, Romence tată, Pencapça pita nu, İngilizce father, Boşnakça ve Sırpça otac, Slovakça otec; Tatarca ati, ata; Uygurca dada, ata, Türkmence kaka, Rusça otets, papa; Başkırtça ata, atay sözcükleri ‘baba’ karşılığındadır. Latincede atavus (ata, dedenin dedesinin babası) sözcüğü kullanılıyordu. Bergama krallarından II. Attalos‘un Antalya kentini kurduğu söylenmektedir. Attalos adında da atta- ön eki kullanılmıştır. Atila/Atilla adının da bu açıdan ifade edildiği sanılıyor.

     Ata sözcüğünün yukarıda belirttiğim Sumerce, Hititçe, Hurrice ve Elamca gibi eski Aryen Dillerden dolaylı olarak Türkçeye intikal ettiği kanısındayım. Nitekim, Selçuklularda şahzade (>şehzade)lerin eğitimleriyle ilgilenen devlet görevlilerine atabek (> atabey) deniliyordu. Ayrıca, Türkçede ata sözcüğüyle bağlantılı olarak ataç (atalardan kalma), ataerkil (pederşahi), atacılık (atalara benzeme eğilimi) vb. sözcükler telaffuz edilmektedir. A. Von Gabain, Türklerin de ata sözcüğünü kullandıklarını aktarmaktadır. Kumanlar da ata sözcüğünü dile getiriyorlardı. Buna mukabil, Orhon Yazıtlarında ata sözcüğüyle karşılaşılmamaktadır; Kagan atıg örneğinde olduğu üzere at, atıg gibi unvanlar görülmektedir.