Avare

1 Mart 2020

     Başıboş, aylak, serseri. Farsça āvāre (=başıboş, aylak) sözcüğünden. Bu sözcüğün Eski İran Dillerinde ābar şekliyle kullanıldığı belirlenmektedir. Pehlevice āpār sözü Beluççada āwār ve Ermenicede avar şekline dönüşmüştür. Bu sözler ‘ganimet, gasp etmek, zorla almak, aşırmak, çalmak’ karşılığındadır. Türkçede kullanılan aparmak (=zorla almak, çalmak; elde etmek) sözüyle bağlantısı belirsizdir. Orta Çağ’da Ön Asya’da başıboş dolaşan ve sürekli yer değiştiren Avar topluluğunun adı da bu açıdan ifade edilmiş olabilir. İranlılar adı geçen topluluğun bu özelliklerinden dolayı onlara Avar demiş olabilirler.

      Eski Farsça āpar ve āpar(i)šn, ‘soygun, gasp’; āpartan ya da āpurtan, ‘yağma etmek, çapullamak’ karşılıklarındadır. Bu sözlerdeki ap– ön harfleri aw– şekline dönüşmüştür. Ermenice avarem ‘yağma etmek, çapullamak, gasp etmek, zorla almak’ demektir. Ermenice taparrelov, ‘başıboş gezmek, avare dolaşmak’ olarak bilinmektedir. Kürtçe aware (=başıboş) ve aware bûn (=avare olmak) ile Urduca avare (=göçebe) ve avare gerdi (=başıboş dolaşmak) sözleri telaffuz ediliyor. Türkçedeki avare sözü Azerice avara ve Tacikçe ovara karşılığında ifade edilmektedir.

     Türkçede avare etmek, avare eylemek ve avare kılmak sözleri ‘işinden gücünden alıkoymak, başıboş bırakmak’ karşılığındadır. Aynı sözlere benzer Yukarı Fırat Bölgesi Kürtçesinde “me awre (<aware) mekın, em herın” (=bizi başıboş bekletmeyin/bizi oyalamayın, biz gidelim) cümlesinde de görüleceği üzere avare/aware sözünün geniş bir coğrafyaya yayıldığı belirlenmektedir. Farsça āvāre-ser (=başıboş) kelimesi Osmanlıcada kullanılıyordu. Bunların yanı sıra Türkçede avare olmak ve avareleşmek gibi sözler de yer almaktadır.

    Öyle anlaşılıyor ki avar ve benzeri sözler Eski İran Dillerinden itibaren ‘soygun, çapul, yağma, talan’ faaliyetlerini ve bu tür faaliyetlerde bulunan başıboş toplulukları ifade etmiştir. Zamanla, gayesiz başıboş dolaşanlar için avare denilmiştir. Hintçede awara (=berduş) sözü bilinmektedir. Raj Kapoor’un 1951 yapımı “Awara” adlı Hint filmi bir zamanlar oldukça popüler olmuştu. Bu filmin şarkısı “Awara hoon” (=avareyim) sözüyle başlıyordu ve “Ya gardish mein aasmaan ka taara hoon” (=Ya da şansım döndü de gökyüzünde bir yıldız mıyım?) olarak devam ediyordu.