Ayaz

9 Eylül 2019

          Bulutsuz açık ortamda beliren kuru ve soğuk hava. İngilizce ice (ays: ‘buz’), İceland (Aysland: ‘buz ülkesi’, İzlanda), Almanca eis (ays: ‘buz’) sözcükleri Türkçedeki ayaz sözcüğüyle bağlantılıdır. Buz karşılığında Norveççe is, İsveççe is, İzlandaca is, Kanadaca ayz, Lüxemburgca Äis, Danca is, Baskça izotz, Flemenkçe ijs, Pencapça Ā’isā, Kürtçe sayi,  İtalyanca ghiaccio, Yidişçe ayz ve Kafkasların kimi yörelerinde ij denilmektedir.

   Türkçeyle akraba diller olan Kırgızca, Türkmence, Azerice, Başkırtça, Özbekçe, Tatarca ve Uygurca’da ayaz sözcüğü kullanılmaktadır. Kıpçaklar da ayaz sözcüğünü biliyorlardı. Bir olasılıkla bunlar aracılığıyla Batı Dillerine intikal etmiş olabilir. Bu açıdan, ayaz sözcüğü ay ve iz sözcüklerinden (ayizi>ayiz>ayaz) oluşmuş gibi görünüyor. Kış mevsiminde kar yağdıktan sonraki gece bulutsuz açık ve dolayısıyla ay ışığı yansıyorsa gece kuru soğuk olur. Bu olguya ayaz denilmektedir. Ayaz sözcüğünün Türkçeye yakın dillerden Batı’ya intikal etmiş olması uygundur. Türkçede ayazlatmak, ayaza çekmek, ayaza çevirmek, ayazlı, ayazlık ve işler ayaz sözleri ayazın eski zamanlardan bu yana Türklerce kullanıldığını desteklemektedir. Ay sözcüğüne gelince, kimi dil bilimciler Çinceden Türkçeye geçtiğini öne sürmektedirler. Buna karşın, Çincede ay karşılığında Yuè sözcüğünün de kullanıldığını görmekteyiz. Türklerin sessiz harfle başlayan sözcüklerin önüne sesli getirme alışkanlığına dayanılarak oluşan A-Yuè (A-yu>Ay) sözünün dönüşümünden türemiş olabilir. Yine de Çincede ay sözcüğünün kullanılmış olduğuna dair bir kısım kaynaklarla karşılaşmaktayız.