Aygır

8 Ocak 2022

     Damızlık erkek at. Türkçe az (=azmak, yoldan çıkmak) sözcüğünden kaynaklanmış olabilir. Türkçe yazlamak >yaylamak dönüşümünde olduğu üzere. Orta Çağda Türkçede adhgır (=aygır) şekliyle ifade edilmiştir. Kaşgarlı da aynı şekli belirtiyor. Kaşgarlı’nın sözlüğünde adhgırlan (=aygırlaşmak) kelimesi de aktarılmıştır. Kaşgarlı “ilkbahar, yaz” karşılığında yay; “yaz olmak, baharlaşmak”  karşılığında yayık sözcüklerini kullanmaktadır. Kaşgarlı’nın sözlüğünde yaz (=ilk yaz, yaz) sözcüğüne de yer verilmiştir. Kıpçakçada aygır, Moğolcada acırga şekliyle yer etmiştir. Sevortyan aygır’ın ay kökünü az- sözcüğüyle ilişkilendirerek Türkçe az- (=cinsel duyguları artma) sözcüğüne dikkati çekmiştir. Doerfer ay (<ad: ‘ayırmak’) köküne bağlamaktadır. Tenişev de benzer yaklaşımla adı (=ayırmak, ayrılmak) köküyle ilişkilendirmektedir. Orhon Yazıtlarında, Orta Çağ Uygurcasında ve Karahanlılarda adgır biçimi görülüyor. Aygır sözcüğü Türkçede şekillenen ender sözcüklerden biri olduğu anlaşılmaktadır. Azerice, Kazakça, Özbekçe, Kırgızca, Başkırtça, Tatarca, Türkmence ayğır, Uygurca ayğir.