Baran

18 Mart 2020

   Yağmur, yağış. Yaygın olarak kadın ve erkek adı olarak tercih edilmektedir. Farsça ve Kürtçe baran, ‘yağmur, yağış’ diye bilinmektedir. Ayrıca, Farsçada bariş (=yağmur), bāriden (=yağmak, yağdırmak), bārāni (=yağmurluk), bārān-giriz (=bina saçağı), bārgin (=su birikintisi) sözleriyle karşılaşıyoruz. Kürtçede ‘şemsiye’ye baranî deniliyor. Aynı dilde barîn (=yağma, yağmak), barandın (=yağdırmak), baranpiv (=yağmur ölçer) kelimeleri bulunmaktadır. Baran sözcüğü, Türkçeye de bu dillerden intikal etmiştir.

      Peştuca baran, Tacikçe boron, Urduca bariş, Sanskritçe parjanya ‘yağmur, yağış’ karşılığındadır. Orta İran Dillerinden Partça ve Pehlevicede vārān, vāritan, vārinitan, vārānitan sözleri de ‘yağmur ya da yağış’ diye bilinmektedir. Kürtçede yağış ile ilgili olarak baran, bari, barin sözleri telaffuz edilmektedir. Afganca varyaj (=bulut), varyaz (=yağmur); Beluçça gvaris veya gvaray (=yağış), Sanskritçe varşa (=yağmur), varşakara (=bulut), varşambu (=yağmur suyu), varşaca (=yağmurla gelen); Nepalce varsa (yağış, yağmur) sözlerini de yukarıdakilere ekliyoruz. Eski Kuzeybatı İran Dillerinden Avestaca vāra (=yağmur) ve vārenti (=yağmur yağdığında) sözleri Eski Aryen Dillerindeki vār (=su) kök sözcüğüyle bağlantılıdır.

   Osmanlılarda yeniçerilerin giydiği iyi cins çuhadan yapılmış olan yağmurluğa barani deniliyordu. Yine Osmanlıcada hayatın tecrübelerine sahip kimseler bāran-dîde sözüyle anılıyordu ve bunlar Farsçadan alınma idi.