Beter

4 Ocak 2020

   Daha kötü, çok fena, daha berbat. Farsça bed-ter (=daha kötü) sözünden. Farsça bed (=kötü, fena) sözcüğüne mübalağa eki olan -ter son eki ile türetilmiştir. Kürtçede beter veya betar şekilleriyle biliniyor. Farsçada bed ön ekli sözler kötülüğü, fenalığı ifade etmektedir. Söz gelimi Farsça lika (=yüz), bed-lika (=kötü yüzlü); nijad (soy), bed-nijad (=soyu bozuk); gevher (=cevher, cisim), bed-gevher (=cismi bozuk, mayası bozuk), bed-huy (=kötü huylu) olarak dile getirilmektedir. Farsça bed (=kötü, fena) sözünün çoğulu bedan şeklindedir. Sanskritçe bata (=ne çok kötü, eyvah) ile bağlantılıdır. Tacikçe badtarin (=daha kötüsü), Hintçe badatar (=beter, çok kötü), Pencapça badatara (=çok fena, çok kötü, beter), Sindhice beter (=beter), Urduca bedter (=beter) sözleri ortak bir kökene sahiptir. Kürtçede cümle içindeki kullanışına göre, bêtar, bêtır ve bıtır şekilleri ‘çok kötü, çok fena’ oluşu belirtmektedir. Deylemicede bêter ve bêteri sözleri de ‘daha kötü’ye işaret etmektedir. Son yıllarda Türk argosunda karşılaştığım ‘çok bıttır adam’ sözü Kürtçeden devşirilmiştir. Beter sözü Türkçe ve Türkçeyle akraba sayılan dillere de intikal etmiştir. Azerice, Türkmence, Kazakça ve Kırgızca beter, Özbekçe ve Uygurca better diye telaffuz edilmektedir. Bu sözün bir kısım Balkan Dillerine de geçtiği söylenmektedir. Škaljić, Sırpça bèter ve Bulgarca betèr sözlerini örneklemektedir (Abdullah Škaljić, “Turcizmi u srpskohrvatskom jeziku”, Sarajevo 1966, s.140). Lazcada kullanılan beti (=kötü, çirkin) ve beti ile oluşturulan türetimlerdeki bet/beti sözü yukarıda örneklediğim dillerle de kullanılıyor (İsmail Avcı Bucaklişi, Hasan Uzunhasanoğlu, “Lazuri-Turkuli Nenapuna”, İstanbul 1999, s.11).