Bravo

28 Aralık 2019

     ‘Aferin, yaşa’ karrşılığında kullanılan bir söz. İtalyanca bravo sözünden gelmektedir.  Bu söz İtalyancada ‘yürekli, korkmaz; usta; uslu; çok iyi, aferin’ karşılığındadır. 1876 yılında “Lehce-i Osmanî” adlı sözlüğünü yayımlayan Ahmet Vefik Paşa, adı geçen sözlükte bravo maddesinde şu açıklamayı yapmaktadır: “bravo. İt. Aferin. Şâbaş. Bravo çağırmak şabaş etmek. Türkî-i kadîmde hurra ki Tatar’a ve Sakalib’e ve ondan Rusa ve Avrupaya geçmiştir. İngiliz hurrası malumdur” (Ahmet Vefik Paşa, “Lehce-i Osmanî”, haz. Recep Toparlı, TDK Yay., Ankara 2000, s.66). Ahmet Vefik Paşa’nın sözünü ettiği şabaş, tıpkı aferin gibi Farsça kökenlidir ve ‘takdir etme’, ‘beğenme’ ve ‘aferin’ karşılığındadır. Osmanlı-Rus ve diğer Slav halklarla gerilimin hat safhada olduğu bir dönemde Rusça ve diğer Slav halklarınca telaffuz edilen pravo sözü İtalyanca kökenli olarak görülmektedir.  

      Şemseddin Sami, “Kamus-ı Türkî” adlı sözlüğünde bravo sözünü İtalyancada ‘aferin” karşılığında bir söz olarak aktarmaktadır (Şemseddin Sami, “Kamus-ı Türkî”, haz. Paşa Yavuzarslan, TDK Yay., Ankara 2015, s.151). Avusturyalı Türkolog Andreas Tietze, “bravo” sözünü İtalyanca menşeli göstererek karşılığında “aferin” yazmaktadır. Ayrıca köşeli parantez içinde “asıl mânası ‘cesur’; etimolojisi mâlum değil” demektedir (Andreas Tietze, “Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı”, C.I, Simurg Yay., İstanbul 2002, s.384). Pars Tuğlacı (Tuğlacıyan), sözlüğünde bravo sözünü İtalyanca ‘aferin’ karşılığında kullanıldığını belirterek, köşeli parantez içinde “İngilizce Bravo, well done; Fransızca bravo” açıklamasını yapmaktadır (Pars Tuğlacı, “Okyanus Ansiklopedik Sözlük”, Pars Yay., İstanbul 1971, s.358). Hasan Eren ile İsmet Zeki Eyuboğlu, etimolojik sözlüklerinde bravo sözüne yer vermemişlerdir. İlhan Ayverdi, bravo sözünü “(İtal. Bravo) Âferin, yaşa anlamında takdir sözü” şeklinde açıklamaktadır (İlhan Ayverdi, “Misalli Büyük Türkçe Sözlük”, Kubbealtı, İstanbul 2010, s.167). Sevan Nişanyan, bir web adresinde (etimolojiturkce.com/ kelime/ bravo), bravo sözünü İtalyanca kökenli olarak belirtmekte ve Ahmet Vefik Paşa’nın “Lehce-i Osmanî” sözlüğünü kaynak göstermektedir. Fransızcaya baktığımızda brave ile bravo sözlerinin ayrı karşılıkları oldukları görülüyor. Fransızca brave (brav), 1. ‘yiğit, yürekli’.  2. ‘İyi, namuslu’; bravo, 1.’Bravo, aferin, yaşa, alkış’. 2.Bravo, yaşa!’ karşılıklarını görmekteyiz. Fransızcada braver, ‘meydan okumak, hiçe saymak’ olarak bilinmektedir. Aynı dilde bravoure, ‘yiğitlik, yüreklilik’ karşılığındadır. İngilizcede brave (breyv), ‘cesur, yiğit’, bravo (bra:’vou) ise ‘aferin! Bravo!’ demektir. İspanyolca bravo/a da ‘cesur’ karşılığındadır. Muallim Naci, bravo sözünü İtalyanca belirterek ‘Aferin! Aşk olsun! Ekseriye makâm-ı istihzâda kullanılır” demektedir (Muallim Naci, “Lügat-i Nâcî”, haz. Ahmet Kartal, TDK Yay., Ankara 2009, s.73). Yunancadaki bravo (bravo) sözünün sonradan bu dile geçtiği görüşündeyim. Aynı şekilde Farsçadaki bravo sözünün bu dile ne zaman geçtiği sarih değildir. Bedros Keresteciyan da bravo sözünün İtalyanca kökenine işaret etmektedir (Bedros Kerestedjian, “Matériaux pour un dictionnaire étymologique de la langue Turque”, Amsterdam 1971, s.127).

   Bravo sözüyle ilgili olarak bir de Slav Dillerine bakalım. Bu dillerde ‘doğru, sağ’ karşılığında yaygın olarak pravo sözü kullanılmaktadır. Rusça, Hırvatça, Makedonca, Kürtçe ve Ukrayna Dilinde pravo; Belarusça prava, Slovence prav; Çekçe ve Slovakça doprava şeklinde ifade ediliyor. Bir kimse sorulan soruya doğru cevap veriyorsa, bu dillerde pravo (=doğru) denilmektedir. Yine aynı dillerde ‘doğru’ ile ‘gerçek’ aynı ya da aynı kökten türeyen sözlerle dile getirilmektedir. Bu bağlamda, ‘gerçek’ karşılığında Rusça pravda; Hırvatça, Sırpça ve Slovence pravi; Lehçe prawdziwy sözleri kullanılmaktadır. Osmanlı Dönemi’nde saray çevresinde bu sözün pırava ve pravo şeklinde kullanıldığına dair edebi metinlerle karşılaşmaktayız. Sivas’ın Gemerek ilçesi ve Kayseri’nin Sarıoğlan ilçesinin Karaözü mahallesi dolaylarında bravo yerine bırava; Ordu’nun Ünye ilçesi yöresinde ise pırava denilmektedir. Bkz. Dobra.