Cazgır

23 Mart 2021

     Çığırtkan, insanı bir şeye teşvik etmek için duygularını okşayan, kimi zaman bu işi çevresine duyururcasına yüksek sesle de tanıtım yapan kimse. ‘Aldatıcı, sözleriyle akıl çelen; büyücü’ karşılığındaki Farsça cadu ve Kürtçe cadi veya cazi sözcüklerine dayanıyor. Kürtçede cazi (=cadı) ve girtin (=üstlenmek, kabullenmek) fiilinden kaynaklanan -gir (=üstlenen, üzerine alan) sözcüklerinden oluşmuştur. Böylece cazgır, ‘cadılık görevini üstlenen’ kimseyi belirtmektedir. Farsçada aynı karşılıkta cadu-ger (=büyücü, sihirbaz, sözleriyle teşvik eden, aldatan, kandıran, cadılık yapan) sözüyle biliniyor. Farsça cadu (=cadı) ve ‘-cı, -ci, -cu, -cü’ eklerine karşılık olan -ger son ekinden oluşmaktadır. Aynı dildeki ahen-ger (=demirci), zer-ger (=kuyumcu) gibi.

     Cadı sözcüğü Avestaca yatu, Pehlevice cātuk ve Ermenicede catuk şeklinde görülmektedir. Sanskritçe yātú (=gürültü, cadılık, çığırtkanlık) sözüyle bağlantılıdır. Özbekçe càdügär, Azerice cādugär, Türkmence cādığöz ve Uygurca cadugär sözleri ‘cadı’ karşılığında dile getirilmiştir. Caduger’e d/z dönüşümü gerekçesiyle cazuger, cazgır denilmiştir. Cazgır sözcüğünün Yakutçadan veya başka bir kökenden geldiğine dair öngörüler gerçeği yansıtmamaktadır. ‘Çığırtkan’ karşılığında Tacikçe ve Urduca bargir, Peştuca barker sözleri telaffuz ediliyor.