Cazgır

23 Mart 2021

     Çığırtkan, insanı bir şeye teşvik etmek için duygularını okşayan, kimi zaman bu işi çevresine duyururcasına yüksek sesle de tanıtım yapan kimse. Farsça cadu, Kürtçede cadi veya cazi denir. Kürtçede cazi (=cadı) ve girtin (=üstlenmek, kabullenmek) fiilinden gir (=üstlenen, üzerine alan) sözcüklerinden oluşmuştur. Böylece cazgır, ‘cadılık görevini üstlenen’ kimseyi belirtmektedir. Farsçada da buna benzer bir söz görülüyor. Farsça cadu-ger ‘büyücü, sihirbaz, sözleriyle teşvik eden, aldatan, kandıran’ diye biliniyor. Farsça cadu (=cadı) ve ‘-cı, -ci, -cu, -cü’ eklerine karşılık olan -ger son ekinden oluşmaktadır. Farsçada ahen-ger (=demirci), zer-ger (=kuyumcu) gibi.

     Cadı sözcüğü Avestaca yatu, Pehlevice cātuk ve Ermenicede catuk şeklinde görülmektedir. Sanskritçe yātú (=gürültü, cadılık, çığırtkanlık) sözüyle bağlantılıdır. Türkî, yani Türkçeye benzeyen dillere de intikal etmiştir. Söz gelimi, Özbekçe càdügär, Azerice cādugär, Türkmence cādığöz ve Uygurca cadugär sözleri ‘cadı’ karşılığında dile getirilmiştir. Caduger’e d/z dönüşümü gerekçesiyle cazuger, cazgır denilmiştir. Cazgır sözcüğünün Yakutçadan veya başka bir kökenden geldiğine dair öngörüler gerçeği yansıtmamaktadır. ‘Çığırtkan’ karşılığında Tacikçe ve Urduca bargir, Peştuca barker sözleri telaffuz ediliyor.