Çekirge

13 Mayıs 2021

     Böcekler (İnsecta) sınıfının, Düzkanatlılar (Orthoptera) takımından bir eklem bacaklı. Uzun arka bacaklarına dayanarak fazla sıçrayan sürü halinde uçup ekinlere zarar veren bir böcek türüdür. Bin yıl önce Oğuzcada çekürge diye biliniyordu. Çökürge veya çekinge ile ilişkisi yakıştırmadan ibarettir. Arka bacaklarına dayanıp sıçrarken çıkardığı sese istinaden adlandırılmış olabilir. O nedenle, bir onomatope (=ses yansımalı/ses taklidi) kelime olduğu da söyleniyor. Bununla birlikte sekirtke/sekirge şekillleri de görülmektedir. Kıpçakçada sekirge (=çekirge) geçer. Sekir sözü ‘sıçramak, atlamak’ karşılığındadır. Kaşgarlı’nın sözlüğünde sekirt (=seğirtmek, koşturmak) sözü yer alıyor. Uygurcada sekrimek, Özbekçede sekremak, Kazakçada sekirüv, Kırgızcada sekirü ‘sıçramak, atlamak’ olarak biliniyor. Bu bağlamda çekirtge sözünün sekirtge‘den dönüşmüş olması mümkündür. Birtakım eski kaynaklarda çekürge ve çekirtge şekilleri de görülüyor. Kazakça şekirtke, Kırgızca çekirtge, Özbekçe çigirtkä, Türkmence çekirtğe,  Uygurca çekätkä ve Azericede çäyirtkä şeklindedir. Çekirgeye Yukarı Fırat bölgesi Kürtçesinde çekçeki deniliyor. Türkçe çekirdemek ‘çıtırdamak, tıkırdamak, içinde çekirdek oynar gibi ses çıkarmak’ karşılığındadır. Bu söze istinaden çekirge sözünün Türkçe ‘çekirdemek’le ilişkisi de söz konusu edilebilir. Buna rağmen çekirge kelimesinin sekirtge sözünden dönüşmüş olması daha güçlü bir olasılıktır. Kaşgarlı’nın sözlüğünde ‘çekirge’ karşılığında sırıçga sözü de yer almaktadır.