Çemkirmek

31 Aralık 2022

     Kesik kesik havlamak [köpek]; Mecazen birine karşı gelmek, sert cevap vermek. Bu sözdeki çem’in yansıma, kir’in ise yansımadan fiil yapan ek olduğu sanılıyor. Bununla birlikte,  çemkir sözündeki kir sözcüğünün Kürtçe ḳir/qir (=bağırma, çığlık atma) ile ilişkisi bir varsayım düzeyindedir. Ancak bu bağlantıdan emin değilim. Kürtçedeki ḳir/qir sözcüğü Galce crio (=ağlamak), Fransızca cri (kri: ‘çığlık, haykırış; hayvanların çıkardığı ses’) sözcüğüyle aynı köktendir. Fransızca crier (krie: ‘bağırmak’) yüklemiyle bağlantılıdır. İngilizce cry (kray: ‘bağırmak, ağlamak, haykırmak’) sözüyle eş kökenlidir. Çemkir sözündeki çem ön ekinin Farsça çane (=çene) sözcüğüyle ilişkisi belirsizdir. İzmir’in Urla ilçesinde çemkirmek sözü vahşi hayvanların ulumasını ifade etmektedir. Afyon, Burdur, Aydın ve Çankırı yörelerinde çemkirmek çakalın bağırması karşılığındadır. Denizli, Kütahya ve Nevşehir dolaylarında çemkirmek ‘gereksiz ve yüksek sesle konuşmak’ demektir. Türkçeye yakın dillerde çemkir veya çemkirmek sözleri bulunmuyor.