Cenk

19 Şubat 2020

     Savaş, kavga. Farsça ve Kürtçe ceng (=savaş) kelimesinden alınmadır. Bkz. Fehrengi Ziya, İstanbul 1984, C.I, s.663. Farsça cengiden (=savaşmak, kavga etmek, dövüşmek), cengâver (=savaşçı), cengtalep (=savaş yanlısı) gibi sözler kullanılmaktadır. Tacikçe cang; Kürtçe, Urduca ve Sindhice ceng kelimeleri ‘savaş’ karşılığındadır. Türkçeye akraba diller sayılan Azerice, Özbekçe, Uygurca ve Türkmencede de ceng sözü bilinmektedir. Özbekçede ‘savaşmak’ karşılığında ceng kılmak (=savaşmak) ve uruşmak sözleri telaffuz edilmektedir. Farsça ceng-cû (=savaş arayan, savaş için bahane arayan) kelimesi Osmanlıcaya da intikal etmişti. Kürtçede ‘savaşçı’ karşılığında cengbaz, cengebaz ve cengâver denilmektedir. Aynı dilde cengname (=savaş günlükleri) sözü de ifade edilmektedir.

     Bu bağlamda, Türkçede şahıs adı olarak da kullanılan cenk sözünün aslı Farsça ve Kürtçe ceng (=savaş) kelimesidir. Bu açıdan, Pehlevice ve Partça cang (=savaş, kavga), Zendce ve Avestaca yang– (=vukuat, hadise) sözünden dönüşmüştür. Avestada ‘y’ harfi ile başlayan kimi sözler sonraları Orta İran Dillerinde ‘c’ ile başlayan sözlere dönüşmüşlerdir. Avesta yama (=cam), sözü sonraları cam; Avesta yava (=tohum, tahıl; tahıl tohumu) sözü sonraları cev (=arpa) şekline dönüşmüştür. Türk argosundaki çıngar (=gürültü patırtı) sözüne istinaden, çıngar/çınkar çıkarmak deyimi ‘gürültü şamata’ ya da ‘kavga’ çıkarmak diye bilinmektedir. Bu deyimdeki çıngar sözcüğü Yunanca dzingaro ile ilişkilendirilse bile, yukarıda örneklediğimiz İranice sözlerle bağlantılı olabilir. Farsça çeng ise, ‘yırtıcı hayvanların pençesi’ni dile getirmektedir. Bu sözlerin etimolojik açıdan aynı menşeye sahip olması olasıdır.