Dangalak

24 Mart 2021

     Şaşkın, bunak, kalın kafalı, akılsız, budala, patavatsız. Osmanlı dönemi eserlerinde geçen tanmak veya danmak (=şaşmak, şaşırmak) sözüyle ilişkili varsayılabilir. Bugün Kütahya ve Yozgat dolaylarında da danmak (=şaşmak) kelimesi kullanılıyor. Malatya’nın Darende ilçesi yöresinde ıspanağa benzer bitkiye dangalak denilmektedir. Ayrıca Burdur ve Bulgaristan’ın Rusçuk dolaylarında ‘boşboğaz’; Amasya ve Konya havalisinde ‘iri yarı adam’;  Giresun’un Görele ilçesi civarında ‘zayıf, sıska ve uzun hayvan’ (dangalak at); Kastamonu çevresinde ‘köpek’ karşılığında dangalak sözü telaffuz ediliyor. Ahmet Vefik Paşa sözlüğünde “dangıl dungul konuşan kimse”ye dangalak denildiğini aktarıyor. Dangal sözü hayretler içinde kalıp her şeyi başkasına soran algılaması kıt kimseler için ifade ediliyor. Bu şekliyle dangal sözüne -ak eki eklenmiş görünmektedir.

     Bununla birlikte Amerikalı Türkolog R. Dankoff, dangalak sözünü Ermenice “dan gluḥ” (=büyük harf) sözüne bağlamaktadır. Oysa bu bağlantı içeriksel açıdan ikna edici değildir. Morfolojik açıdan dangalak sözü Ermeniceye uyarlı görünmektedir. Bu açıdan dangalak sözünün Ermenice dandaloš (=ahmak, gerzek, mankafa, bön, salak, şapşal, aptal) sözüyle bağlantılı olduğu kanısındayım. Kars yöresinde danga ‘iri yarı, iri yarı adam’ karşılığında bilinmektedir. Hem danga sözcüğünün hem de yukarıda sözü edilen danmak fiilinin Ermenice dandaloš (=aptal, salak, bön) sözüyle ilişkili olduğu söylenebilir.