Derece

27 Nisan 2020

     Basamak, mertebe, aşama, rütbe; sıcaklıkölçer, termometre. Denli, kadar. Ölçü aletlerinin basamakları. Arapça derece şeklinden Türkçeye geçmiş. Arapçada özgün şekli daraga (=basamak, merdiven basamağı) idi. Aynı söz İbranicede dargah diye biliniyor. Derece sözü Latince degradus diye belirtilmiştir. Latince degradus sözü aynı dilde de (-den itibaren, -den aşağı, -den uzağa; aşağı, alt) ve gradus (=basamak) sözlerinden oluşmaktadır. Derece sözü genellikle basamak diye bilindiğinden diğer bir kısım dillerde merdiven karşılığıyla da belirtilmektedir.

     Bununla birlikte, derece sözünün Eski Sami Dilleriden kaynaklanmış olabileceği gerçeği göz ardı edilemez. ‘Yol’ karşılığındaki İbranice derech ve Arapça tariq sözleri, aynı karşılıktaki Asurice tarqu, daraggu  veya taraşu sözleriyle bağlantılıdır. Asurice taraşu kelimesi ‘ölçüm kablosunu germek’ olarak bilinmiştir. İbranice derech (=yol) kelimesi ‘derece’ sözüne daha yakın görünmektedir.  Bu Semitik sözlerin ‘derece’ sözüne yol açmış oldukları söylenebilir. Aynı karşılıkta Rusça daróga ve Lehçe droga denilmektedir. Buna karşın, Yunancada dramos (=yol) sözüyle kökensel bir ilişki olabilir. Türkçede telaffuz edilen dereke sözü ‘aşağı derece’ karşılığındadır. Dereke sözü de yukarıdaki Semitik kelimelere istinat etmektedir.

     İtalyanca ve İspanyolca grado, Romence, İsveççe ve Danca grad, Almanca Grad, Rusça gráduss, Fransızca degré, İngilizce degree, Portekizce grau sözleri ‘derece’ karşılığındadır.