Deve

2 Ocak 2021

     Boynu uzun ve sırtında bir veya iki hörgücü olan taşımacılıkta kullanılan hayvan. En eski Türkçe metinlerde täbä veya täwä şekliyle telaffuz ediliyordu. Balkarca tewe, Soyotça tebe, Tuvaca teve, Hakasça tibe, Çuvaşça tĕve, Kıpçakça tewe veya dewe ve Oğuzca dewe şekliyle biliniyor. Bana göre, deve kelimesi Türkçe tepe kelimesiyle ilişkilidir. Develer sırtlarında bir veya iki tepesi olan hayvanlardır. Develerin sırtlarındaki hörgüç denilen tepeleri nedeniyle bu hayvana önceleri täwä (tewe/teve) denilmiş, t/d dönüşümüyle dewe veya bugünkü şekliyle deve adı belirmiştir. Bu açıdan Söz gelimi Yakutçada döwe, Türkmence depe, Çuvaşça tüpe, Çağatayca tebe, Eski Kıpçakça tepe, töpe sözleri ‘tepe’ karşılığındadır. Kimi etimologlar, Türkçedeki deve sözcüğünü aynı karşılıktaki Moğolca temegen veya temege adına bağlamışlarsa da, bana göre Moğolcaya Türkçe tebe’den b/m dönüşümüyle geçmiş olmalıdır. Macarca teve (=deve) sözü de Türkçeden alınmıştır. Günümüzde Türkmencede düye, Uygurcada tögä, Tatarca döyä, Özbekçe tüyä, Kazakça tüye, Başkırtça döyä ve Azerice dävä kelimesi telaffuz edilmiş. Türkçede ‘deve’ye istinaden deveboynu, devedikeni, devekuşu, devetüyü, devetabanı, devedişi gibi birçok deve’li sözler bulunmaktadır.