Diktatör

26 Nisan 2020

     Bütün siyasi yetkileri kendinde toplamış kimse. Zorba. Fransızca dictateur (=olağanüstü yetkili başkan, diktatör) sözünden intikal ettiği sanılmaktadır. Fransızca dictateur sözü, Latincede ‘güç, otorite, yetki, hüküm, nüfuz’ karşılığındaki dicio veya dicionis sözleriyle bağlantılıdır. Latince dictatum, ‘körü körüne uyulması istenen emir’dir. Buradan Fransızcaya geçerek dictat şeklini almıştır. Aslında, Fransızcadaki dicter (dicte) yüklemi ‘bir şeyi birine zorla benimsetmek, zorla kabul ettirmek veya bir şeyi birine söyleyip yazdırmak’ karşılığında kullanılmaktadır ki, aynı kökten kaynaklanan sözlerdir. Fransızca dictatorial ‘diktatörlükle ilgili’ bir sözdür. Eski Yunanca diktátor (=diktatör) sözü Roma yöneticileri için sarf edilmiştir. Eski Yunancada diktatoria (=hakimiyet, hükümranlık) sözü de Eski Yunanca dike (=hüküm, ceza, karar, mahkûmiyet; adalet, hukuk) sözüne istinat etmektedir. Bu sözün de Antik Çağ Yunan adalet tanrıçası Dike ile ilişkili olduğu anlaşılmaktadır. Yalnız burada dikkat edilmesi gereken husus şudur ki, diktatör sözü bu eski karşılıklardan ‘adalet’e değil; ‘nüfuz, ‘hüküm’ ve ‘ceza’ya istinat etmiş oluyor.

    Arapçada diktatur sözü kullanılmakla birlikte, ‘diktatör, zorba ve despot’ karşılığında müstebidd (=istibdatta bulunan) denilmektedir. Türkçede müstebit şekliyle ifade edilmektedir. Müstebit, ‘hükmü altında bulunanlara söz hakkı ve hareket serbestliği vermeyen’ kimse olarak tarif edilmektedir. İstibdat, despotizmdir.

     Almanca Diktator, Fransızca dictateur, İngilizce dictator, İtalyanca dittatore, İspanyolca dictador, Portekizce ditador, İrlandaca deachtóir, Lehçe dyktator, Romence ve Flemenkçe dictator, Macarca diktátor, Gürcüce diktatori, Kürtçe diktator; Rusça, Sırpça, Makedonca, Danca, İsveççe ve Ermenice diktator; Farsça diktator veya diktatur diye bilinmektedir. Tacikçe hukmfarmo sözü ise ‘hükümferman’ karşılığındadır ki, ‘diktatör’ veya ‘tiran’ı belirtmektedir.