Doğan

14 Aralık 2020

     Kartalgillerden küçük kuş, fare ve böceklerle beslenen, bir türü evcilleştirilip kuş avlarında kullanılan yırtıcı bir kuş çeşidi. Orta Çağda Türkçede yaygın olarak toğan şekliyle ifade ediliyordu. Aynı çağda Çince dòng (=kartal) kelimesinden kaynaklanmış olduğu kanısındayım. Bu bağlamda, doğan adının Çince dŏu (=dik, sarp), dŏujùn (=yüksek, dik) ve tóu (=baş, zirve, doruk) sözleriyle bağlantılı olduğu görüşündeyim. Bu açıdan Anadolu’da yüksek yerlere doğan adı verilmiştir. Çünkü, doğan kuşu yükseklerde uçar. ‘Doğan’ karşılığında Özbekler laçin, Asya Türkmenleri laçın ve elguş, Uygurlar laçin ve şunkar, Tatarlar laçın ve toyğon, Kazaklar tuyğın, Başkırtlar toyğon veya toğan, Azeriler gızılguş veya tärlan diyorlar.

    Osmanlı döneminde padişahların av kuşları olan doğanları yetiştirmek ve av işlerinde kullanmakla doğancıbaşı sorumluydu. Başta Karadeniz Bölgesi olmak üzere bir kısım yörelerde avcı doğan yetiştiren ve doğanla av yapan kimseler doğancı diye anılıyor. Doğan kuşunun ak doğan, boz doğan, gök doğan ve çakır doğan gibi çeşitleri bulunmaktadır. Doğan adı,  günümüzde şahıs adı olarak da kullanılıyor. Bkz. Tuğrul.