Domates

15 Mayıs 2024

     İki çenekliler familyasından yaprakları tüylü, çiçekleri salkım durumunda, meyveleri kırmızı renkte etli ve lezzetli, çiğ ve pişmiş şekilde yenebilen, soğuktan etkilenen ve çeşitli türleri bulunan otsu bir bitki. Bir sebze türü olmakla birlikte kırmızı meyvesi nedeniyle meyve olarak da nitelendirilmektedir. İçinde bol miktarda A, B, C ve K vitaminleri bulunan domates yemeklerde ve salatalarda kullanılmakla birlikte salçası, konservesi de yapılmaktadır. Meksika yerlilerinden Azteklerin de içinde yer aldığı Nahuaların dili olan Nahuatl dilinde tomatl (=şişen meyve) sözcüğünden kaynaklanmıştır. Bu sözcük aynı dildeki tomana (=kabarmak, şişmek) yüklemiyle bağlantılıdır. İspanyolcada tomata şekliyle yerleşmiştir. Fransızcada ise tomate şekli ifade edilmiştir. Yunanca tomátes sözcüğü Fransızca tomate sözcüğünün çoğul şeklidir. Yunancada domates şekli de görülüyor. Yunanca üzerinden Türkçeye geçmiştir.  XVI. yüzyılın ortalarından itibaren İspanyolca tomate sözcüğü kullanılagelmiştir. Aynı zaman diliminde İtalya’da da ekimi yapılmıştır. İlk önceleri İngiltere ve ABD’de bir süs bitkisi olarak yetiştirilmiş ve meyveleri yenmemiştir. Zamanla İspanya, İtalya ve İngiltere’de Yahudi aileler tarafından çiğ ya da pişirilerek yenilmiştir. Anadolu’da XIX. yüzyıl sonrasında yaygınlaşmaya başlamıştır. Anadolu’nun bir kısım yerlerinde domat biçimiyle ifade ediliyor. Domates XVIII. yüzyıl öncesinde İngilizcede yaygın olarak love-apple (=sevimli elma) adıyla tanınmıştır. Sonraları tomato adıyla da ünlenmiştir. İngilizcedeki love-apple sözü aynı karşılıkta Fransızcada pomme d’amour, Almancada Liebesapfel adlarıyla ifade edilmiştir. Bu sözler ‘aşk elması’ karşılığındadır. İspanyolcada ‘Mağrip elmesı’ karşılığında pome dei Moro da denilmiştir. Almanca Tomate, Portekizce tomate, Hollandaca tomaat, İsveççe ve Norveççe tomat, Romence tomată, Rusça tomat veya pomidor, Arapça tamatim veya tumātîs, Kürtçe tamates/tamatez, Hintçe ṭamāṭara, Bulgarca domát, Makedonca domat, Azerice, Kırgızca, Türkmence, Başkırtça, Tatarca ve Özbekçe pomidor, Uygurcada tamat veya pämidur, Kazakça tomat, kızamık veya pomidor.