Egemen

17 Ocak 2020

    Denetleyen, hükümran olan. Eski Yunanca hegemon (=başkan, lider, rehber), hegeomai (=götürüyorum, sevk ediyorum, yönetiyorum), hegemoneio (=yönetmek, önderlik yapmak), hegemonia (=idare etme, üstünlük kurma), hegemonikos (=usta yönetici) sözlerinden kaynaklanmıştır. Fransızca hégémonie (=üstünlük, hakimiyet, hegemonya) de Eski Yunancadan intikal etmiştir.

     İtalyanca egemonia, İngilizce hegemony, Almanca Hegemonie sözleri Fransızca hégémonie gibi yukarıda sıraladığım Eski Yunanca sözlerle bağlantılıdırlar. Türkçeye yakın dillerden Kazakça hariç diğerlerinde yaygın olarak egemen sözü kullanılmamaktadır. Azerice suveren ya da müstäğil; Tatarca möstäkıyl, Özbekçe süveren ya da müstäķıl, Uygurca mustäķil ya da hökümran denilmektedir. Bu dillerdeki suveren/süveren sözü Rusçada suyverennıy şekliyle mevcuttur.

      Hasan Eren, eğer bir kısım sözlerin kökeninden emin değilse ya da kendi bakış açısına uygun değilse o sözü irdelemekten vaz geçmeği yeğlemiştir. Buna karşın, İsmet Zeki Eyuboğlu Eski Türkçe iye (=sahip, bakıcı) ile ilişkilendirmektedir. Eyuboğlu, -men ekini Eski Türkçede aramaktadır. Tuncer Gülensoy da aynı yolu izleyerek Eski Türkçe idi (=sahip) sözünden geldiğini öne sürdüğü ege’yle ilişkilendirmektedir. Oysa, mülk sahibi oluşla egemen oluş arasında içeriksel farklılık bulunmaktadır. Her mülk sahibi egemenlik sağlayamayabilir. O nedenle, egemen sözünü Eski Türkçede arayanlara bu yol nostaljik gelebilir. Fakat, insanı realiteye aykırı belirlemelere vardırır. 

   Hegemonya (=egemenlik) sözü birçok dilde yer almıştır: Gürcüce hegemoniis; Sırpça, Boşnakça ve Hırvatça hegemonya (hegemonija), Slovakça hegemónia örneklerinde olduğu gibi. Yunanca kökenli olan Türkçedeki hegemonya sözü, Flemenkçe hegemonie, Arnavutça hegyemoni ve İskandinav ülkelerinde hegemoni olarak bilinmektedir. Eski Yunan devleti de federal bir devletti. On iki İon kentlerinden birinin diğerine göre daha çok hak ve imtiyazlara sahip olması hegemonia kavramı ile ifade ediliyordu. Bu söz, yaşadığımız dönemde bir devletin diğer devletler üzerindeki siyasal üstünlüğünü dile getirmektedir.