Eşek

20 Mart 2020

     Tek parmaklılar (Perissodactyla) takımının atgiller (Equidae) familyasından sayılan, uzun kulaklı ve attan küçük, memeli binek hayvanı (Equus asinus). Merkep adıyla da anılan eşeğin yavaş ve sabırlı oluşu dikkati çekmektedir. Buna rağmen, -mecaz olarak- kaba ve anlayışsız kimseler için de telaffuz edilmektedir. Bu nedenle, Türkçede eşek sözü yaygın olarak hakaret için kullanılmaktadır. Kaşgarlı Mahmud, “eşyek” şeklinde aktarıyor. Bu kelimenin tarihin çok gerilerine dayandığı kanısındayım. Sumerce anşe/anšu (=eşek), Latince asinus, Ermenice eş (=eşek) ve işak (=sıpa), Almanca esel, Rusça osel, osöl ya da asyól, Çekçe osel, Flemenkçe ezel, İngilizce ass (ok. es: ‘eşek’), Norveççe essel ya da esel, Danca æsel, Fince aasi,  İbranice şamor,  Arapça himar ya da hamar, İzlandaca asni, İsveççe åsna.

     Karl H. Menges Ermenice eş kelimesinin öncelikle Türkçeye ve oradan Moğolca ve Tunguzcaya geçtiğini öne sürmektedir. F. Hommel de bu bağlantıya değiniyor. G. Childe, eşeğin İÖ. 3000’den az önce Mısır’da evcilleştirildiğini söylemesine karşın, daha önceleri Sumerlilerin eşeği yük taşıma işlerinde kullandıklarını belirtiyor. Sumerlilerin eşekleri sınıflandırdığını görmekteyiz. Sumerce anše-ĝeš (=iş eşeği), anše-mar (=araba eşeği); anše-bır, anše-bar ya da anše-bala (=yük eşeği), anše-eden (=yaban/kır eşeği), anše-duru ya da anše-nita (=erkek eşek) sözleri kullanılmıştır. Eşek kelimesi Azerice eşşäk, Türkmence, Kırgızca ve Karakalpakça eşek, Kazakça esek, Uygurca eşäk, Tatarca işäk, Çuvaşça aşak, Özbekçe eşäk ve Başkırtça işäk şekliyle ifade edilmektedir. Türkçede ‘eşek‘le ilgili birçok deyim ve atasözü bulunmaktadır.