Fırtına

8 Ocak 2020

      Şiddetli rüzgâr. Sonrasında yağmur ve kasırgalara da yol açabilen rüzgârlara verilen fırtına adı, Roma mitolojisindeki ‘fırtına tanrıçası’ Fortuna’dan gelmektedir. Yunan mitolojisindeki Tykhe ile bir tutulmuştur. Yunancada ‘fırtına’ karşılığında hem trikymia hem de phoyrtoýna (foyrtona) sözleri kullanılmaktadır. Eski Yunancada phorós (foros); iten, hareket ettiren, sürükleyen) sözüyle bir bağlantı olabilir. Ayrıca Yunanca phóra (fora), ‘hız, sürat’ karşılığındadır. Çağdaş Yunancada da phoyrtoýna (fortoyna: ‘fırtına’) sözü telaffuz edilmektedir. Roma ve çevresinde Fortuna tanrıçasının, elinde bir dümenle temsil edilen heykelleri bulunmaktadır. Fırtına tanrıçasına inanma ve temsili heykellerini yapma geleneği Küçük Asya’dan antik Yunan’a ve Roma’ya geçmiştir. Küçük Asya’daki fırtına tanrıçası Teşuba Hititler, Hurriler başta olmak üzere bir kısım bölge halkları tarafından kutsanmıştır. Teşuba adındaki –ba son eki Kürtçede ‘rüzgâr’ karşılığındadır; Farsçada bad (=rüzgâr) şeklini almıştır. Teşi, aynı dilde iğ demektir.

    Venedik İtalyancasındaki fortuna (=çok etkili rüzgâr) sözü de şiddetli rüzgârları estiren Roma’nın Fortuna tanrıçasının adıyla bağlantılıdır. Latincede fortuna sözünün başka karşılıkları olsa bile Akdeniz’deki denizciler bu sözü ‘şiddetli rüzgâr’ olarak algılamışlar ve o şekilde dile getirmişlerdir. Araplarda fartana, fartuna şekillerinde yer alan fırtına sözü Akdeniz ülkelerindeki Arap ülkelerine de geçmiştir. Malta adasında fortuna, Berberilerde fertuna, Fas dolaylarında fortuna, Cezayir’de fartuna, Mısır’da fartûna, Suriye’de fartûne, Dalmaçya’da fortuna, Bulgaristan’da fortuna, Arnavutluk’ta fortune ya da furtune. ‘Kuvvet/güç’ karşılığındaki İngilizce force, Katalanca força ve İspanyolca fuerze sözlerinin furtuna sözüyle bir ilişkilerinin olması olasıdır. Latincedeki furios/us (=deli, çılgın), Furi/a (=intikam alan tanrısal varlıklar) sözleri de Fortuna’nın for hecesiyle bağlantılı olabilir. Birçok dilde yaygın olarak fortuna ve fartuna şekilleriyle telaffuz edilen söz konusu kelime, Türkçede fırtına, Kürtçede fırtıne şekliyle yerleşmiştir.