Fiske
23 Ocak 2020
Orta parmağı ya da işaret parmağını baş parmağının ucuna dayayıp ansızın ileriye doğru fırlatarak yapılan vuruş. Fiske, Yunanca phouská/pouskála (=‘kabarcık, şişlik, kist; köpük, balon’) sözüyle ilişkilendirilmektedir. Parmak vuruşuyla kabarcık oluşmasına istinaden bu sözün kullanılmış olması olasıdır. ‘Kabarcık’ karşılığındaki fiske kelimesiyle ilgili olarak Christos Tzitzilis Yunanca phouska sözüne işaret etmektedir (Christos Tzitzilis, “Griechische Lehnwörter im Türkischen (mit besondrer Berücksichtigung der anatolishen Dialekte)”, Wien 1987, no:575). Andreas Tietze, üç ayrı fiske sözünü aktarmaktadır. İlki ‘parmağı fırlatarak dokunma’ diye bilinen fiske’yi Meninski’ye istinaden Eski Yunanca fyske sözüne bağlamaktadır (A. Tietze, TETTL, II/69; F. Meninski, “Thesaurus Linguarum Orientalium…”, Vienna 1680, C.II/3521). Gaziantep’in Nizip ilçesi yöresinde “hayvanın arka ayağı ile attığı çifte”ye fiske denilmektedir (DS, V/1872).
Andreas Tietze, ikinci fiske sözünü ‘ciltte çıkan ufak kabarcık’ olarak açıklamaktadır. Bu sözü Yunanca foúska (fuska) kelimesine bağlamaktadır (Tietze, TETTL, II/69). ‘Kabarcık, sivilce, yanık kabarcığı’ karşılığında Ege Bölgesinin bir kısım yörelerinde fiske sözü kullanılmaktadır (DS, V/1859). Antalya’nın Elmalı ilçesinin Kışla köyünde “ağaçlarda beliren ilk tomurcuk” fiske olarak tanımlanırken, Rizelilerce ‘böğürtlen’ fisko adıyla dile getirilmektedir (DS, V/1872). Tietze aynı yerde, üçüncü fiske karşılığında ‘böğürtlen’i belirtmektedir. Öyle sanıyorum ki, böğürtlen meyvesindeki tanelerin ‘kabarcık’ şeklinde oluşu böyle bir adlandırmaya neden olmuş olabilir. Tietze, bu söz üzerine yukarıda kaynak adını belirttiğim Tzitzilis’in 574 no’lu sözüne atıfta bulunmaktadır. B. Keresteciyan fiske sözüne dair kısa açıklamasında İtalyanca picchio (=ağaç kakan) ile de ilişkilendirmektedir (Bedros Kerestedjian, “Matériaux Pour…”, s.246).
Anadolu’nun çeşitli yörelerindeki kullanımından yola çıkarak, fiske sözünün Rumlarca telaffuz edildiği ve mücavir halklarca da kullanıldığı anlaşılmaktadır. Türkçede olduğu gibi Kürtçede de fiske sözü ifade edilmektedir. Türkçeye yakın Asya Dillerinde fiske sözü bilinmemektedir.