Francala

16 Nisan 2025

     Kaliteli undan yapılan kabuğu kırılgan veya çıtır, genellikle uzun ince ekmek. Meninski 1680 tarihli sözlüğünde İtalyanca frangella (=Padova ekmeği) sözcüğüne bağlamaktadır. Sözlüklerde İtalyanca frangiola veya frangiula gibi sözcüklerle de ilişkilendirilmektedir. Şemseddin Sami francala sözcüğünü İtalyanca frangiola sözcüğüyle ilişkilendirmiş. Oysa belirtilen bu sözcükler İtalyanca sözlüklerde bulunmuyor. G. Meyer ise bu sözcüğü kaynak belirtmeksizin Romence franzelå (=bir tür somun ekmeği) ile ilişkilendirmiştir. Kırılgan veya çıtır bir ekmek olduğundan francala adı İtalyanca frangere (=kırmak, parçalamak) yüklemiyle ilişkili olmalıdır. Fransızca fracas (=çatırtı) ve fracasser (=kırmak, çatır çatır kırmak) sözleri de aynı köktendir. Bu sözler Latince frangere (=kırmak, parça parça etmek) yüklemiyle bağlantılıdır. Evliya Çelebi söz konusu ekmekten frānçile adıyla söz ediyor. Bu adın Latince fragilis (=gevrek, kırılgan) sözcüğünden kaynaklandığı kanısındayım. Rumeli coğrafyasında francala adıyla ifade edilmiştir. Yunanca furançala veya francala, Makedonca francola, Arnavutça franxholl, Bulgarca francela, Rusça francuzskij baget, Sırpça francuski hleb, Ermenice fransiakan baget ve Arapça francōla şekilleriyle ‘has ekmek, beyaz ekmek, ak un ekmeği, beyaz undan yapılan uzun ekmek’ gibi karşılıklarda biliniyor. Ahmet Vefik Paşa 1876 yılında yayımlanan “Lehce-i Osmānî” adlı sözlüğünde francala (=üstü yarık has somun) ve francala hamuru (=beyaz has hamur) sözlerini kullanırken İtalyanca kökenine işaret ediyor.