Gâvur

18 Eylül 2019

     Pehlevice Gabra, Süryanice Gabra, Aramice Gebar ya da Gabar, Almanca Gabri, İngilizce Guebers/Ghavers, Fransızca Guèbres adıyla dile getirilenler İrandaki Zedüştilerdir. Zerdüştiler tarihte iki büyük göçe zorlandılar. İlkinde Büyük İskender zamanında, ikincisinde Hz. Ömer’in İran’da hakimiyet kurma savaşları esnasında gerçekleşmiştir. Her iki, savaş sırasında Zerdüştiler, diğer adıyla Gebriler büyük ölçüde Hindistan’a gitmişlerdir.

    Gebri adı zamanla Gâvur şeklinde telaffuz edilmeye başlanmıştır. Gebriler, ya da Gebr/Gebir sözünden dönüşen şekliyle Gâvurlar, dini bütün insanlardı ve günde beş vakit namaz kılıyorlardı. Ancak, onların namazları genellikle ayakta ellerini gökyüzüne açarak kısa süreli dua şeklinde gerçekleşiyordu.  Zerdüştiler için tekrarlanan “ateşperest” isnadı temelsiz bir iddiadır. Onlar, ateşi aydınlanma aracı olarak gördüklerinden kutsal saymışlardır;Tanrı olarak görmemişlerdir. Tanrıları Ahura Mazda idi. Gâvur sözü, Arapçadaki kâfir (=Tanrı’yı reddeden) kelimesiyle karıştırılmamalıdır.  Pehlevicedeki Gabra, Avesta’nın en eski karşılığı olan Gathâ’dır.

   Gabar kelimesini khabar (=büyüleyici) sözüyle ilişkilendirenler olmuştur. Ayrıca ‘khabar‘ı ‘bağlamak, büyülemek’ karşılığında görenler olmuştur (Wılh.Geiger- Ernst Khun, “Grundriss Der Iranischen Philologie”, vol II, Strassburg 1896-1904, s.697).

   Gebr ve onun çoğulu Gebran. TDK’nun Türkçe Sözlüğü’nde gâvur sözcüğü Arapça kâfir kelimesine bağlamaktadır. Oysa, bunun doğru bir tespit olmadığı anlaşılmaktadır. Aynı yanlış, Anabritanica’nın Türkçe baskısının “Gebriler” maddesinde de söz konusudur. Orada da Gebri sözcüğü Arapça kâfir ile ilişkilendirilmiştir. TDK’nın Türkçe Sözlüğünde, “gâvur” karşılığında: “<Arapça kāfir kaba. Müslüman olmayan kimse, Hristiyan. Dinsiz kimse. Merhametsiz, acımasız, inatçı kimse” açıklaması yer almaktadır. Fakat, yukarıda da belirttiğim üzere ‘Gavur’lar (=Gebri’ler) dindar ve ibadetlerine bağlı inançlı, dürüst ve erdemli kimselerdi. Çünkü, bu dinin kutsal kitabı Avesta’da uyulması gereken temel kavram dürüstlük olarak belirtilmiştir.

   Fransız gezgin Tavernier, 1647’de İsfahan’da ateşi kutsal sayan Gur’larla karşılaşmıştır. O arada, Gebr ya da gaur–gavur’a ilişkin de bilgiler vermiştir. II.Mahmud’un İran seferi sırasında ‘Gâvurlar‘ Osmanlı ordusunu desteklemişlerdi.

  Güneydoğu Toroslar üzerinde yer alan ve Şırnak ilinin kuzeydoğusunda bulunan Gabar Dağı adının,  Aramiler tarafından  Zerdüştiler için telaffuz edilen Gabar adı ile ilişkisi bir olasılık düzeyindedir. Bu konuda bir başka ihtimal, Gabar Dağı adının Sumerce Ga.bi.ri (=dağ, tepe) sözüyle bağlantılı olabileceğidir. Ancak, her iki ihtimali somut olarak destekleyecek bulgular henüz mevcut değildir.