Halife
19 Ocak 2021
Birinin yerine geçen, halef, ardıl, sonra gelen. Arapça ḫalf (=birinden sonra gelmek) sözcüğünden kaynaklanıyor. Arapça bu sözcük İbranice ḥalif veya kalif sözüne dayanmış olabilir. Bunun da Sumerce ḥalib (=ahiret) sözüyle ilişkili olduğu kanısındayım. Çünkü dinsel itikatlara göre, bu dünyanın ardılı öte dünyadır. Öte dünya bu dünyanın halefidir. Arapça ḫalіfe kelimesinin çoğulu ḫalāif veya ḫulefā’dır. Sonraları kullanılan kalfa sözünün ḫalіfe kelimesinden dönüştürüldüğü belirlenmektedir. Hıristiyanlık başlangıçta siyasallaşmadı. Ancak Orta Çağ Avrupası’nda bu yönde bir kurumsallaşma görüldü. Aksine İslam baştan beri siyasallaştı. Bu nedenle, İslam coğrafyasında her alanda halifeler türedi. Devlet başkanları kendilerini halife ilan ederken, birtakım tarikatların önde gelenleri de bu unvanı kendilerine layık gördüler. Böylece deyim yerindeyse bir halife enflasyonu oluştu.
Bir zamanlar Fas’ta vali yardımcılarına ḫalіfe denildiği gibi Osmanlı devletinde kâtiplerin de bu unvanla sözü edilmiştir. Söz gelimi Kâtip Çelebi bu nedenle Haci Halîfa veya Haci Ḳalfa olarak tanınmıştır. H.A.Rose Hindistan’da sıradan meslek sahipleri için bu unvanın kullanıldığını aktarmaktadır. Kimi zaman bazı devletlerin saraylarındaki kadın hizmetliler de ḫalіfa diye belirtilmişler. Osmanlıda da saraydaki hizmetli kadın başçılarına kalfa deniliyordu. Ayrıca Afrika’da Togo ve Batı Afrika’nın diğer yörelerinde Müslüman hocalar veya tüm Müslümanlar Alfa adıyla ifade edilmişler.
Hem dinsel hem de siyasal bir terim olarak küresel çapta yayılma gösterdi. Yunanca ḥalifis, Latince caliphi, Svahilice ḫalіfa, Amharca kelifa, Gürcüce ḥalifa, Farsça ḥalife, Kürtçe ve Azerice ḥelîfe, İngilizce caliph, Ermenice halif, İtalyanca califfo, Fransızca calife, İspanyolca ve Portekizce califa, Rusça ve Hırvatça kalif veya ḥalif, Kırgızca halif, Kazakça ḥalifa, Özbekçe ḥalifä, Tatarca ḥalif, Türkmence halîf, Uygurca ḥälipä, Macarca kalifa, Tacikçe ḥalifa, Bulgarca ḥalif vd.