Haybe

18 Ocak 2021

     Boş, bedava, heder, zarar, ziyan. Arapça ḫaybet (=ümitsizlik, mahrumluk; boş, işe yaramaz) ile ilişkilidir. Ziyan karşılığında Akadca ibbisûm ve Sumerce i-bi-za sözleri kullanılıyordu. Haybe sözcüğünün bu altı çizilen kelimelerle bağlantılı olmaları mümkündür. Türkçede mevcut olan kayıp kelimesi Arapça ġayb (> gayb) sözcüğünden dönüşmüştür. Bir başka ifadeyle ġayb (>gayb) ve hayb kök sözcüklerinin ortak menşeye dayanmış olmaları olasıdır. Haybe kelimesi Arapça hebâ (=toz zerresi; boş, yok yere, nafile) sözcüğüyle aynı karşılıkta kullanılan ve aynı kökene dayanan kelimeler gibi görünmektedir. Bunlarla ilişkili olan bir başka Arapça söz bulunuyor: hayf veya hayfa. Türkçede hayıf diye biliniyor. Bu söz haksızlığı dile getirmekle birlikte, ‘boşu boşuna’ veya ‘yazık’ oluşu belirtiyor.

     Türkçede yerleşen haybeden sözü ‘boşuna, işe yaramadan, hiç yoktan, havadan’ gibi karşılıklarda kullanılıyor. Haybeye gitmek deyimi, zararına gidişe işaret etmektedir. Haybeci (=bedavacı, beleşçi) ve haybeye kürek çekmek (=boşuna uğraşmak) sözleri de telaffuz ediliyor.