Hödük

3 Mayıs 2020

     Hödük sözü farklı yörelerde ‘ürkek, korkak’ karşılığında ifade edilmektedir. Bu sözü Türkçe öd (=karaciğerin salgıladığı sıvı, safra) sözüyle ilişkili görmekteyim. Asya Türkçesinde ‘safra’ karşılığında öd sözü Orta Çağ’dan itibaren görüldü. Türkçedeki öd sözünün Eski Yunanca oidáo veya oidéo (=şişmek, irin toplamak, kabarmak, mayalanmak) sözüyle bağlantılı olduğu kanısındayım.  Safra kesesine Kazakça, Kırgızca ve Özbekçe öt, Azerice öd kisesi denilmektedir. Türkçedeki öd (=safra) sözü Eski Yunancadaki oidema (=iltihap sonucu şişme, kabarma) sözüyle ilişkili görülmektedir. Batı Dillerinden Türkçeye geçen ödem sözünün kökeni de Eski Yunancadaki oidema sözüdür. ‘Çok korkmak’ karşılığındaki Türkçe ödü kopmak veya ödü patlamak deyimindeki öd sözü de yukarıda belirtilen öd’le aynıdır. Böyle olunca yaşadığımız coğrafyanın farklı yörelerinde telaffuz edilen ödek (=korkak) sözü ötlek, ödelek, ödük gibi farklı şekillerde dile getirilmektedir. Sivas’ın Suşehri ilçesindeki Yunanistan göçmenleri ‘ürkek, korkak’ karşılığında ödük demektedirler. Çorum yöresinde hödene hödene (=çekine çekine, korka korka) deyimi kullanılmaktadır. Ödük’ün zamanla hödük diye kullanıldığı görülmektedir. Sesli ile başlayan önüne sessiz harf getirme alışkanlığından ödük sözü hödük olarak da telaffuz edilmiştir. Manisa’nın Demirci ilçesine bağlı bir mahalle Hüdük adını taşımaktadır.

     Ancak, ödük/hödük sözü bir kısım yörelerde farklı karşılıklarla ifade edilmeye başlanmıştır. Bu bağlamda, Sivas’ın Kangal ilçesi yöresinde hödük sözü ‘kabadayı’ karşılığında dile getirilmiştir. Giderek Türkçe sözlüklerde hödük karşılığında ‘ürkek, korkak’ yanı sıra ‘kaba, görgüsüz, aptal’ diye de yazılmaktadır. Söz konusu sözün içeriğindeki kaymanın nedeni bir olasılıkla Balkan Dillerinde kullanılan haiduk sözü olabilir. Boşnakça, Romence, Hırvatça ve Bulgarca hayduk (hajduk), Arnavutça hayduku veya haydut, Makedonca ayduk sözleri ‘haydut’ karşılığında bilinmektedir. Hödük sözü hayduk’a benzetilerek ‘kaba, görgüsüz, anlayışsız’ diye açıklanmış olmalıdır. Osmanlı egemenliği döneminde Osmanlılara direnen Balkanlardaki savaşçı milislere hayduk deniliyordu. Haydut sözü de bununla ilişkili sanılmaktadır. Haydut sözünün kökeni için bkz. Haydut.