Horoz

30 Nisan 2020

     Tavukgillerin erkek cinsi. Farsça  ḫurūs adından alınmadır. Farsça ḫurūs/ḫorūs, Pehlevice ḥrōs (=horoz) sözünden gelmektedir. Pehlevice ḥrōs ise Avesta Dilinde ‘feryat eden, çığlık atan’ karşılığındaki ḥraos, sözünden kaynaklanmaktadır. Aynı karşılıkta Avestaca ḥraosyoit ve ḥraosaka sözleri de bulunmaktadır. Eski İran Dillerinde krōç kökünden krōçati, krōça ve benzeri sözler aynı açıdan ifade edilmiştir. Farsça ḥurošiden (=gürültü yapmak, ağlamak, sızlanmak, söylenmek) fiili de yukarıdaki sözlerle bağlantılıdır. Bununla birlikte, Farsça ḥurošiden fiili aynı karşılıktaki Avestaca ḥraos ve Pehlevice ḥrust, ḥrustak ve ḥrusitan ile birlikte Pehlevice ḥrōs (=horoz) sözüyle ilişkilidir.

     Kürtçede önceleri korōs şekli görülüyordu. Fakat, sonraları Arapçadaki dîk (=horoz) şekli yaygın olarak kullanıldı. Kürtçede ‘horoz’ karşılığında keleşêr ve keleba da denilmektedir. İrani Dillerde horoz benzeri adların telaffuz edildiği görülmektedir. Beluçça krōs veya kurus, Tacikçe hurūs, Urduca ḥurūs, Ermenice ḥoroz şekilleriyle karşılaşılmaktadır. İrani Dillerden Türkçeye ve Türkçeye yakın olan dillere de intikal etmiştir. Bu bağlamda, Azerice ḥoruz, Türkmence horaz, Uygurca ğoraz, Özbekçe ḥoraz veya ḥoroz, Kazakça koraz, Kırgızca korōz sözleri ‘horoz’ karşılığında dile getirilmektedir. Yunancada ‘horoz’a kókoras denilmektedir. Horoz sözünün Türkçeye Rumcadan geçtiği yönünde Symeonidis’in iddiası doğru olmasa gerek.

    Türkçede ‘horoz‘ ile ilgili oldukça söz, deyim ve atasözü bulunmaktadır: Horoz şekeri, horoz vakti, horoz kafalı, horoz dövüşü, horoz akıllı, horoz mantarı, horozgözü, horozayağı, horoz gibi, horozbina, horoz ibiği, horoz siklet, horoz karası, horoz fasulyesi, horozlanmak, horozlaşmak; horoz evlenir tavuk tellenir, horoz ölür gözü çöplükte kalır, horozdan kaçmak, horozu çok olan köyün sabahı geç olur, horoz ne kadar öterse ötsün, civciv tavuğun dıkdıkına bakar gibi.