Hortum

2 Şubat 2021

     Bir kısım hayvanların boru gibi uzamış olan burun kısımları: fil hortumu; su aktaran kauçuk veya plastikten yapılmış olan boru; hava olayıyla oluşan bir doğa afeti. Arapça ḫurṭūm (=burun, domuz dişi, gaga vb) sözünden alınmıştır. Arapçada ḫartum şekliyle de telaffuz edilmektedir. İbranice ḥartum (=boru, kanal, hortum, burun) ve Aramice ḥartuma veya ḥartama (=boru, burun, kanal, hortum, diş) şekliyle biliniyor. Bu sözlerin Akadca puridum (=fil dişi, fil burnu) kelimesinden dönüştüğü kanısındayım. Akadca puridum sözü sonraki Sami Dillerde genellikle ḫuridum veya ḫurṭūm şekline bürünmüştür. Akadca burtum (=kuyu) sözüyle de ilişkisi söz konusu olabilir. Kuyular da uzunlamasına veya derinlemesine kazıldığından etimolojik bir bağlantının olması mümkündür. Ancak, bundan emin değilim. Sudan’ın başkenti Hartūm, Nil Nehrinin ana kolu olan Beyaz Nil ile diğer bir kolu olan Mavi Nil arasına tıpkı bir burun veya kara dili gibi uzayan bir mevkide kuruludur. Bu nedenle olsa gerek Arapça Ḥarṭūm (=burun, diş, çıkıntı) adı verilmiştir. Mısır valisi Muhammed Ali Paşa (>Kavalalı Mehmet Ali Paşa) Sudan’ı denetim altına aldığında Ḥarṭūm küçük bir köy idi.

     Türkçede hortumlamak sözü ‘yasa dışı yollarla zimmetine para veya mal geçirmek’ karşılığındadır. Hortumcu, ‘hortum satan kimse’yi belirtmektedir. Ancak, hortumcu sözü halk arasında yaygın olarak ‘kamu malını, servetini veya parasını zimmetine geçiren kimse’ için telaffuz edilmektedir.