Hümanizm
21 Ocak 2021
İnsana sevgi ve saygıyı esas alan öğreti. Latince hūmān/us (=insan) sözünden türetilmiştir. Latincede ‘insan’ karşılığında homo sözcüğü de biliniyordu. Hümanizm’i ifade eden humanismus kavramını ilk kez kullandığı benimsenen Friedrich Immanuel Niethhammer’dir. Niethammer 1808 yılında “Der Streit des Philanthropinismus und Humanismus” adlı kitabında zamanın eğitim ve öğretiminin insanlık değerlerine bağlı kalması yönünde açıklamalar yaptı. 1841’de Karl Hagen ve 1859’da Georg Voigt Humanismus kavramını işlediler. Humanismus kavramı Latince hūmānit/ās (=insanlık) ile ilişkiliydi ve Almancada ‘insancıllık, hümanizm’ karşılığında ifade edilmişti.
1490 yılında yapılan Latince bir yazışmada humanista terimi kullanılmıştı. Sözü edilen kavram veya terimler Latince human(us) (=insan) sözüne istinat ediyordu. İtalyanca uomo, Romence om, Portekizce homem, Fransızca homme veya humain, İspanyolca hombre, İngilizce ve Flemenkçe man, Almanca Mensch, Danca menneske, İsveççe människa, Macarca ember sözleri ‘insan’ karşılığındadır.
Batı Dillerinde yer alan human sözünün Eski Orta Doğu Dillerinden intikal ettiği görüşündeyim. Akadca amēlum (=insan) ve ummānum (=halk, millet, tüm insanlar) ile Sumerce dumu (=insanlar, halk) sözleri kullanılıyordu. Bunlardan intikalen Arapça umûm (=herkes, tüm insanlar) kelimesi telaffuz edilmiştir.
İtalyanca umanismo, İngilizce humanism, Almanca humanismus, Rusça gumanizm, Romence umanism, Portekizce ve İspanyolca humanismo, Sırpça ve Hırvatça humanizam, Macarca humanizmus, Ermenice hümanizm, Kürtçe humanîzm; Fransızca, Katalanca, Norveççe ve Flemenkçe humanisme, İsveççe humanism ifade ediliyor.
Hümanizmin etimolojisi gibi özü de Ön Asya topraklarında yeşermiştir. “Ben geldim sevi için gönüller dost avı için/ Ben gelmedim dâ’vâ için gönüller yapmağa geldim.” (Yunus Emre). “Ey Tanrı kitabının örneği, insanoğlu/ Ey şahlık cemalinin aynası mutlak varlık/ Her şey sensin, âlemde ne varsa senden dışarda değil/ Sen ne ararsan kendinde ara, çünkü her varlık sende” (Mevlāna).