İdris

3 Ekim 2019

     Kur’an’da iki kez adından söz edilen İbrani peygamberi. “Kitap’ta İdris’i de an. Çünkü o, çok doğru sözlü biriydi, bir peygamberdi. Biz onu yüce bir makama yükselttik” (Meryem Sûresi, 19/56-57). “İsmail’i, İdris’i ve Zülkifl’i de (an). Onlardan her biri sabreden kimselerdendi. Onları da rahmetimizin içine aldık. Onlar gerçekten salih kimselerdendi” (Enbiyâ Sûresi, 21/85-86). Tevrat’ta Hanok adıyla anılan şahsın İdris olduğu söylenmektedir (Tekvîn, 5/18-24).

    Alman Doğu bilimci Th. Nöldeke, İdris adının Theodoros’tan dönüştüğü yönündeki görüşünü zamanla değiştirerek, havârilerden Andreas’ın Süryanice aracılığıyla Arapçada yerleşen şekli olduğunu öne sürmüştür. Richard Hartmann, İdris adının Andreas’tan kaynaklandığı görüşünü benimsemekle birlikte, onun bir havâri olmadığını ifade etmiştir. Arap sözlükçüleri genel olarak İdris adının Arapça dışında bir dilden geldiği kanısındadır. A. Jeffery’nin aktardığına göre, Grimme bu adın Güney Arabistan kökenli olduğunu söylemekle birlikte, o bölgede böyle bir ada rastlanmamıştır (A. Jeffery, “The Foreign Vocabulary of the Qur’ān”, Baroda, s.52). Paul Casanova, İdris adının Ezra’dan kaynaklanmış, Yunancaya esdras şeklinde intikal ettiğini öne sürmüştür (Jewish Encyclopedia, CCV [1924], s.358; akt. Ömer Faruk Harmann, “İdrîs” md. Diyanet İslam Ans.)

    A. J. Wensınck, Beyzavi’nin İdris adını ders verdiği için ders kelimesiyle ilişkilendirmesini doğru bulmamaktadır (İslam Ans. Leiden tabı, “İdrîs” md. A. J. Wensınck). İdris adına ilişkin çok farklı yorumlamalara ve açıklamalara karşın, Türkolog Cem İlçin, İdris adını İbranice iuth-ris (=savaş komutanı) sözüne bağlamaktadır (Cem İlçin, “Adlar Sözlüğü”, İstanbul 2014, s.196).