İğdiş

25 Ocak 2025

     Hayvanlarda ve genellikle atlarda erkeklik bezlerinin çıkarılması veya burulması işlemi; bu yolla kısırlaştırılmış at veya diğer hayvan. Aynı karşılıktaki Farsça ikdiş sözcüğünden. Bu sözcük aynı dilde iğdiş biçimiyle de kullanılmıştır. İğdiş sözcüğü kimi Farsça sözlüklerde iḫte biçimiyle geçmektedir. Bu sözcük Farsça āḫte (=kısırlaştırılmış, husyesi/erbezi çıkarılmış) sözcüğüyle bağlantılıdır. Aynı dilde āḫte kerden (=kısırlaştırmak) yüklemi bulunuyor. Aynı kökten Kürtçede ‘kısırlaştırılmış’ karşılığında êḫte veya yeḫte sözcüğü ifade ediliyor. Orta Çağ Türkçesindeki iktil (=terbiye edilmek, eğitilmek, beslenmek) yüklemiyle ilişkilendirilmesi izaha muhtaçtır. Türkçeye yakın dillerde iğdiş sözcüğü bulunmamaktadır. Kaşgarlı’nın sözünü ettiği ikdiş (=anaları bir olan) sözcüğünün aslının ögdeş olması gerekiyor. Bu sözcüğü Yusuf Has Hacib, ‘anaları bir olan’ karşılığında igdiş biçimiyle ifade ediyor. Hacib’in “Kutadgu Bilig” adlı eserinde igdişçi (=hayvan yetiştirici) ve igid (=beslemek) sözcükleri bulunmaktadır. Orhon Yazıtları’nda da igit veya igid sözcüğü ‘beslemek’ karşılığındadır. Bu sözcüklerin Farsça iḫte sözcüğüyle ilişkisi belirsizdir. ‘Enenmiş, kısırlaştırılmış’ karşılığında Ermenicede igdiş ve Arapçada ekdiş veya gidîş biçimleri görülüyor. Arnavutçada hidiç veya jediç, Sırpçada hidič, Bulgarcada idiç biçimleri Osmanlılar aracılığıyla intikal etmiştir.