İklim

21 Aralık 2020

       Bir ülkenin veya bölgenin uzun yılların ortalamalarına dayanan hava durumu: Akdeniz iklimi, Hollanda iklimi gibi. İklim sözü, ‘ülke, memleket, diyar’ karşılığıyla da biliniyor. Bir zamanlar ekvatordan kuzey kutbuna dek olan yeryüzü yedi ayrı coğrafik alana bölünmüştü. Şairlerin dizelerinde yedi iklim dört köşe ifadesi sıkça kullanılmış: “Yedi iklim dört köşeyi dolandım/ Meğer düna her tarafta bir imiş” (Dadaloğlu).  Yedi iklim dört köşe deyimi önceleri yedi iklim çar köşe olarak dile getiriliyordu. Türkçede yedi iklim dört bucak şeklinde de yazılmış olan bu deyim ‘her yer’, ‘bütün dünya’ oluşu belirtmektedir. “Evvel kadim önden sonra zevali yok sultan benim/ Yedi iklime hükmedip, yeri göğü tutan benim” (Yunus Emre). “Ela gözlü Sultan Baba/ Ululardan ulusun sen/ Yedi iklim dört köşeye/ Arşe kürse dolusun sen” (Noksanî). 

     Eski Yunanca klima (=eğim, iklim, bölge, coğrafi kuşak, eğilim temayül, meyil) sözünden Arapçaya geçerek ıḳlîm şekliyle kullanılmış. Bugünkü Türkçede bulunan iklim kelimesi Osmanlılar aracılığıyla Arapçadan alınmıştır. Arapça ıḳlîm (çoğulu eḳalim) sözü ‘bir bölgenin ortalama hava şartlarına göre beliren durumu’ ve ‘memleket, diyar, bölge, ülke’ karşılığında ifade edilmiştir. Iḳlîm-i berrî  (=kara iklimi), ıḳlîm-i bahrî (=deniz iklimi), ıḳlîm-i Rum ve ıḳlîm-i Yemen gibi birçok iklim çeşidi sıralanabilir. Arapça ıḳlîm sözü Osmanlıcada iklim şeklini almıştır. Aynı söz, İbranicede aḳlîm diye telaffuz edilmektedir.

       Eski Yunanca klima sözünün başta Batı Dilleri olmak üzere birçok dile yayıldığı görülüyor. İtalyanca, Portekizce, İspanyolca clima, Romence ve Fransızca climat, İngilizce climate, Yunanca, Norveççe, Danca, Arnavutça, Ermenice, Boşnakça ve Hırvatça klima, Rusça ve Bulgarca klimat, Gürcüce k’limat’i ‘iklim’ karşılığındadır.