İlyas

24 Eylül 2019

     Kur’an’da adından iki kez sözü edilen Yahudi peygamberi. İbranice Eliša, Eski Arapçada El–Yeša diye ifade edilmiştir. Zamanla İbranicede Eliyah ve Eliyas; Arapçada ise Elyas ve İlyas şekillerine dönüşmüştür.  Bu adın, ‘Yahve Tanrımdır’ karşılığında ifade edildiği söylenmektedir. Bir kısım kaynaklara göre, ‘Tanrı’nın yardımcısı’ demektir. Bir rivayete göre, İlyas ölümsüzdür. İslamiyetteki Mehdi gibi bir gün tekrar gelecektir. Bu bağlamda El-Yas/İl-Yas adının aslı Al-Ās’dır. Bu da ölümsüzlüğüne inanılan ‘mersin ağacı’ karşılığındadır. Çünkü, Mersin ağacı ölümsüzlüğün simgesi olarak anılmaktadır. Yunanistan dahil Batı ülkelerinde 20 Temmuz günü İlya’yı anma etkinlikleri günü olarak kabul edilmiştir.

     “Hızır, Talmut’ta sular ve denizlerle ilgili olarak anlatılan Ilya ile karıştırılmış, bundan dolayı da Hızır-İlyas, birleşik bir ad şeklinde söylenegelmiştir. Hıdırellez de buradan kaynaklanır.” (Bilal Aksoy, Çağdaş Bilimlerin Işığında Nuh’un Gemisi ve Tufan”, Ankara 1987, s.75). İlya diğer adıyla Belya ya da Yelya, Yunancada Eliyas, İbranicede Elijah, Süryanicede İliya ya da İlya, Batı Dillerinde Elie, Arapçada İlyas şeklinde anılmıştır (Bilal Aksoy, age, s.75; Ahmet Yaşar Ocak, “İslâm-Türk İnançlarında Hızır Yahut Hızır-İlyas Kültü”, Ankara 1985, s.79-80).

     Hind-Arî kavimlerde Ali adı Eli şeklinde telaffuz edildiğinden Ali ile İlyas adları birbirine karıştırılmıştır. H. Corbin, şiîlere ilişkin bir hutbede Hz. Ali’nin değişik adlarla anıldığını ifade etmektedir. Buna göre, Hz. Ali’nin “Ben İncil’de adına İlya denilen kişiyim” dediği nakledilmektedir (Henri Corbin, “L’imagination Créatrice dans le Soufisme d’Ibn’ Arabî”, Paris 1976, s. 51). Zamanla, Türk Yahudileri İslamiyete dönünce İlya adını Ali adı ile birleştirmeye gayret etmişlerdir. Ayrıca, Ali adıyla Türkçedeki ulu (yüce) sözcüğünün ilişkili olduğunu görerek Hz. İlya’ya olduğu üzere Hz. Ali’ye de saygı duymuşlardır.