İmece

11 Temmuz 2021

   

     Birçok kimsenin toplanıp el birliğiyle bir kişinin işini görmesi ve böylece işlerin sırayla bitirilmesi. Yunanca ēmisea (=bir şeyin iki yarısı, yarımlar) sözünden dönüştürülmüş olması bir varsayım olarak öne sürülüyor. Yunanca ‘yarım’ demek olan ēmisis ve misos sözleri bulunuyor. Eski Yunanca emisthos (=parayla tutulmuş, ücretli) sözü de biliniyor. Türkçeye yakın dillerde imece sözü bulunmuyor. Ayrıca ‘yardım’ karşılığında üme sözcüğüyle de karşılaşmadım. Bu bağlamda üme sözcüğüyle ilişkilendirilmesi izaha muhtaçtır. Orta Çağ Türkçesindeki uma (=misafir, konuk) sözcüğüyle ilişkisi bir varsayımdır. Ancak bu bağlantıdan emin değilim. Uygurca umuḳ (=dost, arkadaş), umuġ (=dayanak) ve umaḳ (=yapabilme gücü) sözleriyle ilişkisi belirsizdir. ‘Yardım’ karşılığındaki Kazakça kömek, Kırgızca kömök, Özbekçe komak ve Türkmence kömek sözleriyle ilişkisi de belirsizdir. Türkmencede üm (=jest) köküyle münasebeti açık değildir. Türkmenler Küçük Asya’ya gelmeden önce bu sözü bilmiyorlardı. İmece ve imeci sözleri en erken XV. ve XVI. yüzyıl Osmanlı yazarlarınca aktarılmıştır. İmece sözünün Arapça āmme (=umuma mensup) kelimesiyle ilişkilendirilerek sonuna -ce eki getirilmesi yaygın bir uygulama değildir. O nedenle Arapça āmme sözüne bağlanamayacağı kanısı hâsıl oluyor. Sonuç olarak imece kelimesinin Rumca üzerinden Türkçeye geçiş yapmış olduğu görüşü açıklanmayı gerektirir. Ayrıca, Türkçe emek sözü üzerinden de bir neticeye varılamaz. Mevcut durumda imece sözcüğünün kökeni belirsizdir. Bulgarcada meciya ‘ortaklaşa yapılan çalışma’yı ifade etmektedir.