İzbandut

17 Mayıs 2020

     Ürkütücü görünüşlü iri kıyım adam; haydut, korsan, eşkıya. İtalyanca sbandito (=haydut) sözünden gelmektedir. Bir zamanlar Rum korsanlarına da izbandut deniliyordu. İspanyolca ve Portekizce bandido, Macarca bandita, Lehçe bandyta, Gürcüce banditi, Almanca Bandit; Rusça, Slovenc, Bulgarca bandit, Norveççe banditt biçimiyle ifade ediliyor. İzbandot, izbandut veya ızbandut şekilleriyle de dile getirilmektedir. İtalyanca sbandito sözünün önüne sesli harf getirilerek isbandit(o) denilmiş, zamanla izbandut, ızbandut veya izbandot olarak telaffuz edilmiştir.

    Batı Dillerindeki ban kök sözcüğü, ‘yasak’ oluşu, ‘kanun dışı’lığı, bir başka ifadeyle ‘yoldan çıkmış’lığı belirtmektedir. Bu açıdan İtalyanca sbandato (=yoldan çıkmış) ve sbandare (=yoldan çıkmak) sözleri bulunmaktadır. Kürtçe izbandot (=iri cüsseli adam) sözü Türkçe üzerinden İtalyanca sbandito (=haydut) kelimesinden alınmadır. Halk arasında dile getirilen zebella (=çok iri yarı veya iri kıyım kimse) sözünün zebani (=iri cüsseli cehennem bekçisi) kelimesiyle birlikte ‘izbandut’la bağlantısı olabilir. Bandit (=haydut, eşkıya) sözünün Germenceden yayılmış olduğu kanısındayım.  Sözlüklerimizde genellikle izbandut kelimesinin karşılığında ızbandit sözüne gönderme yapılarak ızbandit başlığı altında açıklama yapılmaktadır. Oysa ben izbandit demeyi uygun gördüm. Çünkü Istanbul ağzında ızbandut şekli telaffuz edilmiş olsa bile, Anadolu’da yaygın olarak izbandut denilmektedir.