Jüpiter

15 Eylül 2019

      Güneş’in çevresinde dolanan gezegenlerin en büyüğü. Güneşe olan mesafesi açısından beşinci gezegendir. Fransızca Jupiter (=Roma gök tanrısı, bir gezegen) adından alıntıdır. Jupiter, aynı karşılıktaki Latince İupeter adına dayanmaktadır. Roma mitolojisinde baştanrı olan Dies-piter (=gök baba, tanrı baba) adıyla bağlantılıdır. Dies-piter adındaki Dies, ‘gök, tanrı’; piter ise Farsçadaki peder gibi ‘baba’ karşılığındadır. ‘Tanrı’ veya ‘gök’ karşılığında Sanskritçe, Eski Farsça, İtalyanca, Latince ve Latince kökenli Avrupa Dillerinde dieu, diu, zeu kökleri mevcuttur. Eski Hintçe Devas, die, diewas de bunlarla bağlantılıdır. Eski Hintçe Dyaus-pita (=gök tanrı) ile ilişkilidir. Eski Yunancada dios (=Zeus’tan gelen, Zeus ile ilgili, Zeus’a ait) kelimesi bulunuyordu. Fransızcadaki Dieu (=Tanrı) bununla bağlantılıdır. Homeros’un kullandığı Dia Theaon (=yüce tanrıça) adı aynı etimolojik kaynaktan türemiştir. Di kökü zi şeklinin bir varyantıdır ve ‘ışık’ ile ‘görmek’ karşılığındadır.

    Eski Romalılar Roma’nın kutsal tepesi sayılan Capitolium’da bulunan İupiter’in kutsal tapınağında ibadet etmekteydiler. Aynı tepede İupiter Optimus Maximus (=en büyük Jüpiter) Roma İmparatorluğu’nun hamisi olarak tapım görüyordu. İupiter, savaş zamanlarında da Roma’nın baştanrısıydı. Azra Erhat’a göre, Roma imparatorları, İupiter’in yol göstericiliği ve koruyuculuğu altında olduklarını halka belirtiyorlardı (Azra Erhat, Mitoloji Sözlüğü, İstanbul 2011, s.164).

   Jüpiter Arapçada Muşterî adıyla anılmıştır. Bu adlandırma Arapça muşterî (=satın alan, alıcı) sözcüğünün içeriğiyle ilişkili değildir. İupeter veya Dies-piter adlarına benzerliği nedeniyle veya sehven Muşteri adı kullanılmıştır. Aynı gezegen Farsçada da Müşterî adıyla biliniyor. Ayrıca Arapçada S’ad-ı ekber denince de ‘Jüpiter/ Müşteri’ gezegeni anlaşılmaktadır. S’ad-ı asgar ise ‘Venüs/Zühre/Nâhid’ gezegenini belirtiyor. Güneş etrafında 11 yıl 315 günde döndüğü öne sürülen bu gezegenin çok sayıda uydusu bulunmaktadır.  Kütlesi Dünya’nın 318 katı olan Jüpiter’in bir diğer adı Erendiz’dir. Kendi ekseni üzerinde 9 saat 55 dakika 29,71 saniyede döndüğü söylenen Jüpiter’e Bercis de deniliyor.

   Farsça ve Urduca Muşterî, İngilizce Jupiter; Rusça, Ermenice, Kazakça ve Özbekçe Yupiter; Almanca Jüpiter, Kürtçe Jupiter, Latince Iovis, Tacikçe Zevs, İtalyanca Giove, Nepalce Vrhaspati, Hintçe Brhaspati, Arapça Kawkab almuştari, Pencapça Jupitara, Peştuca Dehupiter, İrlandaca Iúpatar, Litvanca Jupiteri, Moğolca Barkhasbadi; İspanyolca ve Portekizce Júpiter adlarıyla biliniyor. Eski Hint inançlarında Dyauspita adıyla ifade edilmiştir. Bu tanımlama da ‘Zeus Baba’ karşılığındadır.