Karpuz
28 Temmuz 2019
Karpuz, Sumerlilerden itibaren biliniyordu. Sumerliler karpuza ukušli-li-gi ya da ukuš-ti-gi-lu diyorlardı. Kısacası ukuš adı karpuz adıyla son heceleri açısından fonetik benzerliğe sahiptir. Kimi kaynaklara göre, eski Mısır’da yetişen bir meyve karpuza benziyordu ve gurma adıyla ifade ediliyordu. İS. 425 yılına ait İsrail’de bulunan bir Bizans mozaiğinde kesilmiş karpuz şekli yer almıştır.
Eski Yunan mitolojisinde Zephyros ve Flora’nın aşklarından Karpos adlı çocuğun doğduğu aktarılmaktadır. Bu mitolojik şahsiyet, Roma mitolojisinde Carpus adıyla anılmıştır. Burada anlatılan Karpos/Carpus’un günümüzdeki karpuz meyvesine adını verdiği iddialar arasında yer almaktadır. Eski Yunanca karpos sözcüğünün bir karşılığı da ‘meyve’dir. Bu açıdan, Eski Yunancada karpoforos (meyve taşıyıcı), karpogonia (meyve verme) sözcükleriyle de karşılaşılmaktadır. Çağdaş Yunancada aynı meyvenin karşılığında karpuzi sözcüğü telaffuz edilmektedir. Bununla birlikte, karpuz sözcüğünün Yunancadan kaynaklandığı kanısında değilim.
Farsça xarbuz şeklinin karpuz şeklindeki telaffuza temel oluşturması mümkündür. Türkçe karpuz, Kazakça qarbız, Tatarca karbız, Azerice garpız, Kürtçe qerpuz ve Rusça arbuz sözcüklerinin İrani Dillerden kaynaklandığı görüşündeyim. Kürtlerin güney kesimi Arapların bir kesimince de kullanılan cebes sözcüğünden bozulma zebeş sözcüğünü dile getirmektedirler. Araplar yaygın olarak karpuz karşılığında batih ya da bıttıh demektedirler. Hintçe tarabūza, Özbekçe tarvuz, Pencapça tarabuja, Bengalce taramuja, Nepalce kharabuja, Moğolca tarvaz, Urduca tarbuz, Lehçe arbuz, Tacikçe tarbuz ve Kırgızca darbız sözcükleri ‘karpuz’ demektir. Hasan Eren, Türkmenlerin garpız, Karakalpakların garbız, Kumukların xarbuz, Çuvaşların arpuz ve Hakasların arbuz dediklerini aktarmaktadır.
Karpuz sözcüğü Farsça xarbuz (bir tür su kavunu) ile ilişkili olmakla birlikte Farsçada karpuz karşılığında hinduvana sözcüğü de kullanılmaktadır. Karpuza; İtalyanlar melone d’acqua, Fransızlar melon d’eau demektedirler ki, bu adlar ‘su kavunu’ karşılığında dile getirilmiştir. Eski Türkler ‘karpuz’ karşılığında büken demiştir.