Kasnak

4 Nisan 2021

     Enli çember. Elek, tef ve kalbur gibi eşyanın etrafındaki çember; nakış işlemek için üzerine kumaş gerilen tahta çember; mimaride bir kubbenin üzerine oturduğu çember şeklindeki alt kısım; çeşitli makinelerdeki demir çember. Kürtçe ḳasnağ sözüyle bağlantılıdır. Türkçe ‘kasılmak’la ilişkisi belirsizdir. Azerice gasnag, Türkmence gasnak, Uygurca kaskan. Kaşgarlı’nın sözlüğünde kasnak ve kasılmak sözleri bulunmuyor. Orta Çağda Türkçede bu sözlerle karşılaşılmıyor. Kürtçe kaş (=çekim, çekiş) sözüyle ilişkili olabilir. Kürtçe sahiplik belirten -nak ekiyle kaş-nak (=çekimli, tümsekli) sözünden dönüşmüş olabilir.

     Türkçe kasmak sözüyle ilişkili sanılarak kası-n-ak şekli bir olasılık düzeyinde var sayılıyor. Oysa kasnak kelimesinin bu şekilde oluşmuş olabileceğinden emin değilim. Çünkü Orta Çağda Türkçede kasnak sözcüğüyle karşılaşılmamaktadır. Türkçe kısmak sözüyle de ilişkisi bulunmuyor. Kaşgarlı’nın sözlüğünde kas sözcüğü ‘kabuk’ karşılığında aktarılmaktadır. Kaşgarlı ayrıca ‘ağız içi’ karşılığında kasığ kelimesini belirtiyor. Kürtçede ḳaş sözü ‘kabuk’ demektir. Bana göre ‘kabuk’ karşılığındaki kas veya kaş sözleri öncelikle ağaç kabuğuna işaret etmektedir. Bu bağlamda Sumercede ĝeš ‘ağaç’ ve ĝešpu ise ‘kasnak, çember’ diye biliniyordu. Kasnak ağaçtan yapıldığından Kaşgarlı’nın sözlüğünde yer alan ‘kabuk’ karşılığındaki kas ile Kürtçe ḳaş kelimelerinin Sumerce ĝeš (=ağaç) ile ilişkisi olabilir. Ancak bu savın da doğruluğuna ilişkin somut veriler bulunmamaktadır. Ermenicede kasnak karşılığında çaharag sözü kullanılıyor.