Kerpiç

17 Haziran 2020

     Duvar örmekte kullanılmak için kalıplara dökülmüş ve güneşte kurutulmuş saman ile balçık karışımı pişmemiş tuğla. Mimaride kerpiç kullanımı Sumerlilerden bu yana görülmüştür. İçine saman karıştırılmasının nedeni dağılmasını önlemektir. Türkçe ve Türkçeye yakın sayılan dillerde kerpiç sözü kullanılmakla birlikte, bu sözün Türkçe orijinli olmadığı kanısındayım. Kerpiç sözündeki ker ön eki Kürtçe ḱevır (=taş) sözüyle ilişkili gibi görünmektedir. ‘Taş’ karşılığında İlk Çağdan bu yana Kürtçede ḱar, ḱer, ḱawır, ḱewır ve benzer sözler kullanılmıştır. Ermenicede de kar (=taş) sözü biliniyor. Kerpiç sözündeki –piç son eki ise Kürtçe, Deylemice ve Farsça pūç (=çürük, kof, içi boş, sağlam olmayan) sözünden dönüşmüş olmalıdır. Bununla birlikte, Kürtçe piç kelimesi ‘sönük, sönme, sönmüş; çürüme, çürük’ karşılığında telaffuz edilmektedir. Kerpiç sözündeki -piç son ekinin yukarıda karşılığı belirtilen kelimelerle ilişkili olduğu görülmektedir. Aynı karşılıkta, Ermenicede ptaç sözü kullanılmaktadır. O halde, kerpiç sözünün Kürtçede ‘çürük taş’ veya ‘sönük taş’ karşılığında ḱewır-puç, ḱer-puç, ḱer-piç ve benzer şekillerde telaffuz edilmiş olması mümkündür.

     Bir kısım tarihsel veriler, Urartu mimarisinde önemli ölçüde Kürt yapı ustalarının görev aldığını belirtmektedir. Bugün de yaşadığımız coğrafyada aynı gelenek devam etmektedir. Bu nedenle, kerpiç sözünün İlk Çağdan bu yana kullanılmış olduğunu sanıyorum. Orta Çağda Türkçeye de intikal eden kerpiç sözü, Kazakça kirpiş, Rusça ve Tatarca kirpiç, Türkmence çiğ kerpiç, Uygurca ḥiş, Özbekçe ğışt, Kırgızca kıçkaç, Başkırtça kirbis, Azerice kärpic, Eski Uygurca kärpiç, Kıpçakça kerpüç şekliyle telaffuz edilmektedir. Yakutçada ise ‘saman’ karşılığında kerpiç ve kirpiiççe sözleri gösterilmektedir. Dil bilimcileri Finlandiyalı Jen Joki ile Alman Karl H. Menges, kerpiç kelimesinin, Türkçe kert (=kertmek) ve -piç/-peç sözcüklerinden oluştuğunu varsaymışlar; ancak, Türkçede varsaymış oldukları -piç veya -peç sözcüklerini açıklamamışlar. Kert sözünün de kerpiç sözündeki ker ön eki olduğu belirsizdir. Bu bağlamda Hasan Eren, kerpiç sözünün hangi dilden alındığını ve hangi karşılıklarda türetilmiş olduğunu açıklamamış olmasına rağmen, “yabancı bir dilden alındığı anlaşılıyor” demektedir.