Kervan
17 Haziran 2020
Uzak yerlere eşya taşıyan yük hayvanı katarı. Bu taşımacılık, deve, at, katır ve eşeklerle yapılıyordu. Yollarda bunların konaklamaları için kervansaraylar yapılmıştı. Farsça kārvān (<kārbān) sözünden Türkçeye geçmiş. Soygunculara karşı birlikte seyahat eden tüccarlara veya eşya taşıyanlara kervana deniliyordu. Arapçada bu söz ḳāfila (>kafile) olarak biliniyordu. Farsça kārvān kelimesinin, Eski Mezopotamya dillerindeki Sumerce a-ra ve Akadca ḥarrānum sözleriyle ilişkisi belirsizdir. Sumerce a-ra ve Akadca ḥarrānum sözleri ‘yol, kervan, geçit’ karşılığındaydı. Akadca ‘yol’ karşılığında Harran’ın eski adı çivi yazılı kitabelerde Ḥarrānu (=yol) diye belirtilmiş. Yunanlılar bu adı Ḥarrán şeklinde ifade ettiler. Müslümanlar Harran adıyla birlikte Arran şeklini de kullandılar. Bu son kullanım şekli Sumerce a-ra (=yol, kervan) sözüne uyarlı görünmektedir. Akadlılar ‘yol’ karşılığında urhum sözünü de telaffuz etmişler. O nedenle, bugünkü Urfa adının Akadca urhum (=yol, kervan) sözüyle ilişkili olması mümkündür.
Doğu bilimci Fr. Müller Farsça “kārwān” sözünü Eski İran Dillerindeki kār sözüyle ilişkilendirmektedir. Müller, Farsça kārwān’ı Almanca Karawane (=karavan) ile aynı kökten saymaktadır. Eski Farsça kāra sözü ‘ordu’ karşılığındaydı. Nöldeke ise, kāra sözüne yol açan kār kelimesini Yeni Farsçadaki kārdār (=vezir) sözüyle bağlantılı görmektedir.
Eski Farsçadaki kārbān kelimesinin kār (=iş) ve bān (=koruyan) sözcüklerinden oluştuğu görülmektedir. Buradaki iş, elbette ticari işlerdir, ticari taşımacılıktır. Bu bağlamda, Farsça karban veya karvan sözü ‘yoldaki işleri koruyan’ olarak algılanabilir. Ünlü mutasavvıf Pir Sultan Abdal’ın dizelerinde de kervan sözü bu açıdan ifade edilmiştir: “Gider isem bu il sana yurt olsun/Münafıklar aramızda kurt olsun/ Ben ölürsem yüreğine dert olsun/ Geçti dost kervanı eyleme beni”.
İrlandaca carbhán, Fransızca caravane, İngilizce caravan, İspanyolca ve Portekizce caravana, İtalyanca caravan sözleri ‘karavan’ karşılığındadır. Karavan sözü, Farsça karvan ile bağlantılıdır. Türkçedeki kervan sözü Uygurca ve Başkırtça karvan, Rusça karavan, Türkmence kerven, Özbekçe kärvàn, Kırgızca kerben, Kazakça kereven, Azerice kārvan şeklinde yer almaktadır. Bkz. Kervankıran.