Keş

25 Aralık 2019

     KEŞ (I)  Bir toplumda kural dışı davranarak kendisini ön plana çıkaran ve bir takım zararlı maddeleri kullanarak alışılagelmişin dışında yaşayan kimseler keş olarak tanımlanıyorlar. Farsça keş (=çeken, çekici) sözünden Türkçeye geçtiği anlaşılıyor. Farsça keşîden (=çekmek) yükleminin geniş zaman gövdesi niteliğindeki keş sözünden intikal etmiştir. Ayrıca, çektiği duruma ya da maddeye göre keş son ek olarak kullanılıp tanımlamalar yapılmıştır: Çile-keş (=çile çeken), esrar-keş (=esrar çeken), cefa–keş (=cefa çeken), ser-keş (=kafa tutan, dik başlı, inatçı, başkaldıran), dil-keş (=gönül çeken), afyon-keş (=afyon çeken), hasret-keş (=özlem çeken), peş-keş (<Farsça pîş–keş=öne çekilen; bir kimsenin birtakım çıkarlar için önüne çekilen sus payı, hediye, armağan; hak etmediği halde bir kimsenin önüne çekilen şey), keşme-keş (=karma karışık), sîm-keş (=sırma işleyen), mihen-keş (=eziyet çeken), keşâ-keş (=çekişme), bār-keş (=yük çeken) gibi. Önceleri kullanılan keşide sözü ‘çekiliş’ demekti. Piyango keşidesi, hediye keşidesi gibi. Türkçede keşan keşan götürdüler deyimi, ‘çekerek götürdüler’ ya da ‘çeke çeke götürdüler’ demektir. Keşke, keşki gibi sözcükler çekicilik ifade ettikleri için Farsça keş (=çeken, çekici) sözcüğüyle bağlantılıdır. 

    KEŞ (II) Yağı alınmış yoğurt ve sütten yapılan peynir, yağsız peynir. Türkçede başka karşılıklarda kullanılan keş sözcükleri de mevcuttur. Yağsız peynir’ veya ‘kış için kurutulan yağsız peynir’ karşılığındaki keş sözü Farsça keşk (=kurutulmuş ekşi süt) sözüyle bağlantılıdır. Bu sözcük Kürtçe keşk (=kurutulmuş çökelek) sözcüğüyle eş kökenlidir. Türkçedeki keşkek sözcüğü de aynı köktendir.

     KEŞ (III)  Nakit para. İngilizce cash (keş: ‘nakit para, peşin para’) sözcüğünden.