Kiğı

 

 

     Bingöl’ün bir ilçesi. Bizans İmparatorluğu zamanında Kolobert adıyla biliniyordu. Bkz. Kolobert md.  XVI. Yüzyılda Erzincan’ın bir mahallesi de Kiğı adıyla biliniyordu. Yine Erzincan merkeze bağlı Yaylabaşı köyünün eski adı Kiğ idi. Ermenice kiiğ, Osetçe/Alanca kay ve Farsça kuyi sözcükleri ‘köy’ karşılığındadır. 1861 yılında Ambroise Calfa (1826-1906) tarafından Paris’te yayımlanan “Dictionnaire Arménien-Français et Français-Arménien” adlı sözlüğün 177.sayfasında Ermenice geğ sözcüğü yine ‘köy’ karşılığında belirtilmiştir. Aslında Ermenicede ‘köy’ karşılığında birden fazla sözcük kullanılmaktadır. Şen sözcüğü de bunlardan biridir. Bu sözcük kimi Ermenice yer adlarında şin şekline bürünmüştür. Norşin (yeni köy) örneğinde olduğu gibi. 1981 yılında Aristakes Bohçalıyan tarafından İstanbul’da yayımlanan “Türkçe-Ermenice Sözlük” adlı kitabın 294. sayfasında köy karşılığında kiğ, avan ve şen sözcükleri belirtilmiştir. Aynı sözlüğün 254. sayfasında ‘kasaba’ karşılığında avan sözcüğü de aktarılmıştır. Avan sözcüğü, genel olarak yerleşim yerlerini dile getirmektedir ki, Van şehrinin adının avan sözcüğüne istinat ettiği kanısındayım. Bingöl’ün Kiğı ilçesi dolaylarında yerel halk Kiğı’dan kasaba diye söz etmektedir. Yerel halk bu kasabayı Gêği/Kêği adıyla kullanagelmiştir. 1642-43 tarihli Kiğı madenleriyle ilgili olarak Devlet-i Aliye’nin demir dökümhaneleri bulunuyordu.

     Bazı yer adlarında kiğ sözcüğü ön ek ya da son ektir. Siirt’in Sason ilçesine bağlı Kiğani, Erzurum’un Narman ilçesine bağlı Kigani, Erzurum’un Tekman ilçesine bağlı Kiğihamzan, Erzurum’un Oltu ilçesine bağlı Kiğik ve Erzurum’un Tortum ilçesine bağlı Keğik köy adlarında kiğ ya da keğ ön ek olarak yer almaktadır. Buna karşılık, Hozinkiğ/Khozınkêğ (Tunceli/Mazgirt),Çorkiğ (Elazığ/merkez), Zatkiğ (Erzincan/merkez), Esirkiğ (Erzincan/İliç), Verinkiğ (Erzurum/Tortum), İğinkiğ (Elazığ/merkez) köy adlarında ise kiğ son ek olarak yer almıştır. Ayrıca Ermenicede kağak sözcüğü ‘kent, şehir’ karşılığındadır. Bu arada, Erzincan’ın merkez ilçesine bağlı Kiy köyü de bu açıdan örneklenebilir. Elazığ merkeze bağlı Kevenk/Kövenk köy adının aslı Kiğı-vank‘tır. Zamanla Kiğvank, Köğenk, Kövenk ve Kevenk diye farklı şekillerde ifade edilmiştir. 

20 Ağustos 1998
Ankara