Kılıbık

11 Mayıs 2020

     Eşinin yönlendirdiği erkek. Yakutça kilbigiy (=çekinmek) yüklemiyle bağlantılı olan kilbik (=çekingen, utangaç) sözüyle ilişkilidir. Rusça puglivıy veya puglivyi (=ürkek), Moğolca girbi (=utangaç, çekingen) ve girbisi (=utangaç, çekingen, ürkek) sözleri birbiriyle ilişkili görünmektedir. Bu sözlerin de Yakutlardaki ḥalpak (=bir tür kadın başlığı) kelimesiyle bağlantılı olduğu kanısındayım. Utanan, başını kapatan kadınları ifade etmek için bu sözün kullanılmış olduğunu sanıyorum. Sonraları, eşinden çekinen ve onun her dediğine göre davranan erkeklere de kılıbık denilmiştir. Karı sözünde de aynı durumu görüyoruz. Çok önceleri Türkçe karımak (=yaşlanmak) sözüne istinaden, yaygın olarak evin yaşlanan erkeklerine karı denilmiş. Bundan alınan erkekler bu sözü, karı (=yaşlı) sensin diyerek kadınların üstüne atmışlar. Günümüzde yaygın olarak, kadınlar için dile getirilen “karı” sözünün kaba oluşu nedeniyle kullanılmamasını öneriyorum.   

    Kılıbık sözünün ‘başlık’ karşılığındaki kalpak ve klobuk ile ortak bir kökten geldiğini sanıyorum. Bu açıdan bakılınca, Yakutça ḥalpak (=bir çeşit kadın başlığı), Özbeklerde qalpaq (=ince keçeden yapılma bir çeşit başlık) idi. Aynı söz, Kırgızcada kalpak (=sivri tepeli keçe külâh) şekliyle biliniyor. Türkçeye yakın dillerdeki kalpak sözünün bir kısım Slav Dillerindeki klobuk (=başlık, külâh, şapka) sözüyle aynı kökenden kaynaklanmış olduğunu söyleyebilirim. Bu bağlamda, Hırvatça Çekçe ve Slovence klobuk, Slovakça klobúk, Macarca kalapok (=şapkalar, şapka; kalap: ‘şapka’) ve Ukraynaca kopelyuh sözleri ‘başlık, şapka, kalpak, baş örtüsü’ karşılığında telaffuz edilmektedir. Çağataycada külâhın kenarına işlenen kürk şeride kırbık denilmektedir. Çağatayca kırbık kelimesinin yukarıda belirttiğim Slav Dillerinde ‘başlık’ karşılığında kullanılan klobuk ve kalpak sözleriyle ilişkili olduğu anlaşılmaktadır.

     Bosna-Hersek’in Ljubuški kasabası yakınlarında Klobuk köyü bulunmaktadır. Bu köye Klobuk denilmesinin nedeni, burada bulunan ve tıpkı bir külâhı andıran tepesinden dolayıdır.  Klobuk tepesi ve Klobuk köyü, Klobuka şekliyle de anılmaktadır. Osmanlı Dönemi’nde yazılan Türkçe sözlüklerde kılıbık sözü yer almamaktadır. Ankara, Bolu, Niğde ve Erzincan dolaylarında glibik veya gilibik kelimesi eşinin baskısı altında bulunan erkekleri belirtmektedir.