Kırlangıç

21 Kasım 2021

     İnce uzun kanatlı, çatal kuyruklu göçebe kuş. Kaşgarlı’nın sözlüğünde ve Orta Çağ Türkçesinde kullanılan karlıgaç veya kargılaç sözlerinden dönüşmüştür. O zamanlar karlıgaç veya kargılaç ‘kırlangıç’ı ifade ediyordu. Bugün de Türkçeye yakın dillerde ‘kırlangıç’ karşılığında buna benzer adlar telaffuz edilmektedir. Bu adların üç olasılıktan birinden türetilmiş olması birer varsayım düzeyindedir. İlkine göre ‘kırlangıç’ın alt kısmının beyazlığına istinaden karlı; ikincisine göre karga şekline benzediğinden kargı (<karga), üçüncüsüne göre ise farklı renge sahip oluşundan karılı/karlı (=karışmak, karılmak) ön ekleri kullanılmıştır. Ancak bu olasılıkların hiçbirinden emin değilim. Bu isimlerdeki -laç veya -gaç eklerindeki ‘g’ ve ‘l’ harflerinin kaynaşma, aç kısmının Türkçede kullanılan küçültme eki olduğu söylenebilir. Kıpçakça ḳırlaġaç veya ḳırlaġuç, Kazakça karlığaş, Kırgızca kardığaç, Tatarca karlıgaç, Türkmence garlavaç, Uygurca kalğaç, Özbekçe kaldirğaç, Başkırtça karluğas ‘kırlangıç’ karşılığındadır.