Kumbara

8 Haziran 2020

      Para biriktirmek için kullanılan yaygın olarak metalden yapılmış olan kap. Farsça ḥumbara (=küçük bir kavanos) sözünden alıntıdır. Farsça ḥumbara ise aynı dilde ḥumpare sözünden dönüşmüştür. Farsça ḥom (=küp) ve pare (=parça) eklerinden oluşmaktadır. Bu açıdan, Türkçedeki kumbara kelimesinin Farsça ḥom-ê pare (=pare küpü) sözünden kaynaklandığını söyleyebilirim. Farsça pare sözü zamanla para şekline dönüşmüştür. Öyleyse Farsça ḥom-ê pare sözünü bugünkü ‘para kutusu’ karşılığıyla ifade etmeliyiz. Farsça ḥom sözüne benzer ve aynı kökten olsa gerek, ḥomm ise ‘kümes’ karşılığında ifade edilirken, ḥomre de ‘küp’ olarak algılanıyordu. Aynı sözler Kürtçede ḥumm (=kutu, tekne, iri boya kutusu) ve pare (=parça, para) şekliyle bilinmektedir. Meyhanelere -içinde içki dolu küpler bulunduğundan- Farsça ḥom-ḥāne (=küp-evi) deniliyor. Farsça ḥumpara sözü Yunancada kumparos şeklini almış.

   Osmanlılarda ateşli silahların ilk örneklerinden biri olan Kumbara’yı yapan ve savaşlarda kullanan sınıfa Kumbaracı veya Humbaracı deniliyordu. Kaynaklar daha çok Kumbara’nın Farsçadaki özgün şekline daha yakın olan Humbara şeklini kullanmaktadır. Humbara silahı, yuvarlak veya içi boş olarak, demir veya tunçtan yapılıp, içine patlayıcı maddeler doldurularak havan topu ya da elle atılan bir silah çeşididir. Yuvarlak ve içi boş kutu şeklinde olarak içine patlayıcı parçalar bırakıldığından Humbara veya Kumbara sözüyle ifade edilmiştir. Osmanlılarda Humbara silahını üreten Humbaracı Ahmed Paşa lakabıyla anılan Fransız asilzadesi Claude Alexandre Comte de Bonneval’dır. Bonneval, XIV. Louis ile arası açıldığından Osmanlı ülkesine geldi ve Osmanlı ordusunda Humbaracı sınıfını oluşturdu. Bir ara kendisini çekemeyenlerin Sadâret’te etkili olmasıyla Kastamonu’ya sürüldü (1738). Sonra tekrar İstanbul’a gelmesi uygun görülmesine rağmen Fransa’ya dönmek istediyse de vefat etti. Kabri, Galata Mevlevihanesi kabristanındadır.