Liberal

13 Nisan 2021

     Özgürlükçü demokratik düzenden ve serbest piyasa ekonomisinde yana olan kimse; hoşgörülü. Fransızca libéral (=eli açık, cömert; hoşgörülü) sözünden Türkçeye aktarılmıştır. Fransızca libérer (=boyunduruktan kurtarmak, özgürlüğüne kavuşturmak, serbest bırakmak)  fiiliyle bağlantılıdır. 1789 Fransız ihtilalinin üç ana ilkesinden biri liberté (=özgürlük, hürriyet) idi. Fransızca libéralisme sözü ‘bir toplumda temel insan hak ve özgürlüklerine dayanan siyasi bir düzen ile serbest rekabetçi bir ekonomik sistemden yana olanların görüşü’nü ifade etmektedir. Liberal ve liberalizm sözleri Fransızca libre (=hür, serbest, bağımsız) kelimesiyle ilişkilidir. Fransızcada libéré (=kurtarılmış, özgürleştirilmiş) ve libéraliser (=özgürleştirmek) gibi sözler de telaffuz ediliyor.

    Fransızcadaki bu altı çizili sözler Eski Fransızca liberalité (=cömertlik) sözüne dayanıyordu. Bunlar da Latince liber (=özgür, demokrat, köle olmayan),  liberāre (=serbest bırakmak,  azad etmek, tahliye etmek, muaf tutmak), liberālis (=asil, soylu, zarif, cömert, özgür), libertus (=özgür kişi), libertās (=özgürlük), liberātor kelimesiyle bağlantılıydı. Aslına bakılırsa liber veya liberal sözü Orta İtalya’nın eski bereket tanrısı Liber ve dişisi Libera ile bağlantılı olabilir. Liber ve Libera bağ, bahçe ve tarlaların koruyucusu, bereketini sağlayıcısı olduklarından Antik Yunan tanrıları Bakkhos ve Demeter ile bir tutuluyorlardı.

     Liberal akımlar Osmanlının son döneminde gelişme gösterdi. Osmanlının son dönemi özgür düşüncenin ivme kazandığı bir süreçti. Kısa bir süre sadrazamlık görevinde bulunan Damat Ferit Paşa, vatansever bir devlet adamı olarak aynı zamanda liberal (=özgürlükçü) düşüncenin ve hoşgörünün Osmanlı toplumunda gelişmesinde ve demokratik parlamenter sistemin rayına oturmasında büyük katkıları olmuştur.