Lise

20 Nisan 2020

    Atina’nın kuzeydoğusunda İllisos Çayı’nın aktığı yerde Lykeion denilen mevkide Filozof Aristoteles tarafından takriben İÖ.336-340 yılları arasında bir okul açıldı. Akademia’nın başına getirilmeyen Aristoteles, bir tepki olarak bu okulu açıyordu. Geniş bir bahçesi vardı bu okulun. Bahçesinin çevresinde öğrencileriyle gezinerek ders anlatıyordu. Bu nedenle Aristo ve ekolüne Peripatetikos (=etrafta gezinenler) adı verilmişti. Araistoteles’in eserleri Abbasiler döneminde Bağdat’ta “Beyt’ül-Hikme” (=Felsefe Evi) denilen tercüme bürosunca Arapçaya çevrildiğinde, Yunanca Peripatetikos’un karşılığında Arapça Meşşai (=Gezinenler, dolaşanlar) kelimesi kullanıldı.

   Eski Yunanca lykeion adı Latincede Lyceum ve Fransızcada lycée (lise: ‘lise’) şekliyle ifade edildi. Fransızcadaki lycée (lise) adı, cumhuriyet sonrasında maarif teşkilatınca Osmanlıdaki idadi ve sultani karşılığında, üç yıllık olarak açılan okullara isim olarak verildi. Yakın zamanlarda bu okul dört yıla çıkarıldı. Fransızlar liseleri XIX. yüzyılın başında kurdular. Fransa’da önceleri lycée de filles (=kız lisesi) ve lycée de garçons (=erkek lisesi) kuruldu. Fransızların bu uygulamaları Cumhuriyet sonrasında Anadolu’ya da aynı şekilde aktarıldı. İzmir Kız Lisesi ve sonrasında diğer erkek ve kız liseleri oluşturuldu. Bununla birlikte, bu uygulama bilahare ülke düzeyinde yaygınlaştırılmadı. Çünkü 3 Mart 1923’te yürürlüğe giren Tevhid-i Tedrisat (=eğitimin birliği) yasası gereğince kız ve erkek öğrencilerin birlikte eğitim gördüğü okullar oluşturuldu.

    Bugünkü lise adının temelini oluşturan Atina’daki Lykeion mevki adına gelince, bu söz günümüze dek Eski Yunanca lykos (=kurt) ile ilişkilendirildi. Oysa bugüne aktarılan bu belirlemenin doğruluğundan emin değilim.  Çünkü bu mevkide akan İllissos Çayı nedeniyle bu adlandırmanın yapılmış olması da olasıdır. İllissos adının Eski Yunancadaki ilys (=balçık) sözüyle bağlantılı olduğunu sanıyorum. Buna rağmen, Çağdaş Yunancada lykeio sözü ‘lise’ karşılığındadır. Bkz. Akademi.